Category
🎥
Short filmTranscript
00:00KONIEC
00:30Witam, witam wadźpaństwa po staropolsku, solą i chlebem, wypracowanym w pocie czoła i wypieczonym na ziemi tarnowskiej.
00:44Chleb, symbol pracy człowieka i wielki dar natury.
00:50Chleb, symbol wszelkiego pożywienia, dla ciała i dla ducha.
00:56Gospodarstwa nie są tu duże, średnio pięciohektarowe, za to słyną z ekologicznych metod upraw.
01:05Co roku w Tarnowie odbywają się międzynarodowe targi zdrowego życia i żywności.
01:10Solą tej ziemi byli zawsze rolnicy.
01:13Największy z nich, Wincenty Witos, urodził się w przysiłku Dwudniaki koło Wierzchosławic.
01:19Mieszkał z rodzicami w izbie przerobionej z dawnej stajni.
01:22Oj, bywały tu miesiące, w których brakowało kawałka chleba, a surowa kapusta stanowiła jeden z największych przysmaków.
01:31W starym domu, jak nazywa się tę część muzeum, zgromadzono szereg przedmiotów i sprzętów używanych za życia Witosa,
01:38które świadczą o poziomie kultury materialnej i pomysłowości tutejszych chłopów.
01:44Po powrocie z wojska, Wincenty Witos ożenił się z Katarzyną Tracz.
01:48Na posagowym gruncie we Wierzchosławicach wybudował nową zagrodę.
01:53Dziś jest to główna część muzeum.
01:56Witosowie to byli prawdziwi ludzie wsi.
02:00I z ducha, i ze stroju.
02:02Pani Katarzyna rzadko zaglądała do miasta, bo jak twierdziła, tam nie uchodzi paradować w chuście i w zapasce.
02:09Natomiast imć Wincenty nosił zwykle wysokie, skórzane buty i nie cierpiał krawata.
02:19To był problem przy różnych wizytach dyplomatycznych, bowiem etykieta dyplomatyczna wymagała odpowiedniego stroju.
02:26Dla Witosa wymyślono coś, co przypominało krawat, ale nim nie było.
02:32I rzecz najważniejsza.
02:33Nawet gdy był premierem, zawsze sam siał i orał, bo jak utrzymywał, nikt tego nie zrobi lepiej.
02:41Do końca życia Witosowie mieszkali we Wierzchosławicach.
02:46Królestwem pani Katarzyny była rzecz jasna kuchnia, gdzie dobra gospodyni waży, tam się zawsze dobrze darzy, głosi hasło z makatki.
02:54Strawę gotowała na piecu, na płycie z fajerkami.
02:57Od korytarza wypiekała chleb.
02:59Taki wiejski, okrągły bochen.
03:02Okrągły, bo toczy się przez cały żywot człowieka.
03:06Życie i działalność Witosa obrazuje wystawa fotograficzna.
03:10Tu, jako gospodarz na swojej gospodarce, tu, w otoczeniu gabinetu, jako premier rządu polskiego, był nim trzykrotnie.
03:18W muzeum jest też wystawa historycznych sztandarów partii ludowców.
03:22Murowany dom ludowy w Wierzchosławicach to zasługa Wincentego Witosa, który wiedział, jak ważny jest dla wsi dostęp do wiedzy.
03:30Przed kaplicą na cmentarzu z grobem chłopskiego premiera odbywają się uroczystości ludowców.
03:36Wokół Tarnowa rozciągały się kiedyś nieprzebyte lasy.
03:41W XIV wieku zagospodarował je rycerz z Pycimir, herbu Leliwa.
03:45Wśród osadników znaleźli się także Niemcy.
03:47Stąd zapewne wziął się Kajzerwald.
03:49To dawna nazwa klikowej.
03:51Witam wszystkich pięknie w stadzie ogierów w klikowej.
03:55W miejscu historycznym i niezwykle pięknym, o czym przekonamy się za chwilę.
03:59A zatem najpierw zapraszam wraz z gospodarzami na krótką przejażdżkę po okolicy,
04:04a potem zajrzymy do historycznych, zabytkowych stajni wybudowanych jeszcze przez Sankuszków.
04:11Zapraszam!
04:12W klikowej trafić można na międzynarodowe zawody i parady konne.
04:17Tylko konie kary są dobre na parę.
04:20Kto nie miał białego, ten nie miał dobrego.
04:23Dysputy o tym, jaka maść lepsza w przerwach między zawodami przenoszą się do dawnego spichlerza,
04:28w którym urządzono kawiarnię Hubertus.
04:30W nowoczesnych czasach szykiem mody staje się jazda do ślubu z zaprzęgiem kolnym.
04:37Zwiedzanie wnętrz zacznijmy zatem od zbioru cennych powozów.
04:40Każdy ma swoją bogatą historię i metrykę w katalogu pojazdów zabytkowych.
04:45Oto kareta Victoria.
04:47A to faeton, powożony przez właściciela, obok którego zasiadała dama w pięknej sukni i takim szkapeluszu.
04:56Zgodnym rzędem stoją landa i pojazdy małopolskie.
04:59Bodaj najpiękniejsze w zbiorach są sanie vis-a-vis.
05:03Podróżował nimi oficer radziecki.
05:05Gdy skończył się śnieg, zostawił sanie, zabrał wóz i pojechał w pierot.
05:11W 1955 roku do stajni po Sanguszkach w Klikowej wprowadziło się stado ogierów.
05:19Dziś jest ich z półtorej setki.
05:21Szlachetne Araby, konie rasy śląskiej, małopolskiej i wielkopolskiej.
05:26Konie zimnokrwiste.
05:27W boksach zamontowane są zabytkowe żłoby, przeniesione z dębicy.
05:33Z koszar po ułanach austriackich.
05:38Oprócz działalności hodowlanej, stado służy turystom.
05:42Oferuje naukę jazdy, hipoterapię i przejażdżki powozami.
05:46Kiedy wokół zakwitną głogi, mają one szczególny urok.
05:50Na koniec rada.
05:52Do kobiety i do konia z przodu się przystępuje.
05:57Przewodniki piszą o nim perła świeckiej architektury średniowiecza.
06:03Zamek w Dębnie wzniósł Jakub z Odrowążów Dębiński w XV wieku.
06:08Stąd herb rodu Odrowążów, godło Polski, Litwy i symbole IHS wykute w kamieniu.
06:15Całość założenia tworzą cztery ceglane budynki.
06:19Otaczają dziedziniec ze studnią i z drewnianymi gankami w górnej kondygnacji.
06:25Pierwszy prywatny zamek w Małopolsce wzniósł wojewoda krakowski Klemens z Ruszczy w XIII wieku.
06:31Potrzebna była na to zgoda księcia.
06:33Później króla.
06:34Na budowę Dębna zezwolił Kazimierz Jagiellończyk.
06:37Salę rycerską zdobi wspaniały kamienny wykusz.
06:41Kilkakrotnie wykorzystywali ją filmowcy.
06:43Kręcono tu sceny do królowej Bony, kanclerza i mistrza Twardowskiego.
06:48W gablotach sali rycerskiej znalazły się akcesoria stroju szlacheckiego.
06:54Drzwi do kaplicy, obramione kamiennym portalem.
06:57Na nim herb Odrowąż, który po raz pierwszy pojawia się w Polsce na pieczęci z 1350 roku.
07:03Swój znak, gmerk, wykuł także kamieniarz.
07:07W kaplicy czasami odbywają się śluby.
07:11Tutaj goście oczekiwali niegdyś na przyjęcie ich przez gospodarza.
07:15Czym umilali sobie czas? Grą w kości, karty czy warcaby?
07:20A teraz coś dla miłośników bilarda.
07:23Jest bilard typu pool, snooker i specjalna odmiana bilard dębiński.
07:29Można w niego zagrać, ale tylko za specjalnym zezwoleniem kustosza i na bardzo duże stawki.
07:37Bilard pochodzi z czasów rokokka.
07:40Jeśli przykryć go blatem, będzie czymś na kształt biurka.
07:44Brawo! Wygrał pan wstęp do skarbca.
07:48Aranżacja wnętrza w każdym szczególe ma przypominać o dawnej funkcji tej sali.
07:53Prezentuje się tutaj niezwykle cenny zestaw XIX-wiecznych mebli.
07:57Na nich stoją kosztowne drobiazgi, złocone świeczniki, porcelana, biżuteria w gablotach.
08:04Na ścianach obrazy i zabytkowa broń.
08:07Od ciemnego tła mebli odcinają się liczne inkrustacje z kości słoniowej,
08:12niektóre bardzo rozbudowane, przedstawiające całe sceny mitologiczne i biblijne.
08:16Za Dębińskich były tu komnaty mieszkalne.
08:23Dziś jest to zamkowa sala koncertowa.
08:27Na parterze w dwóch obszernych pomieszczeniach odtworzono spiżarnię, aptekę i kuchnię.
08:32W rogu piec angielski z metalową płytą, który w XIX wieku wyparł stare, poczciwe palenisko
08:38z podwieszonymi nad nim kotłami i kociołkami.
08:42Beczki strunkami stały na drewnianych stojakach w piwnicy.
08:45Piasek na posadzce pozwalał kontrolować, czy nikt się do nich nie zakradał.
08:50Złodziej szedł do turmy.
08:52W więzieniu zamkowym były i są niezbędne narzędzia tortur.
08:56Kto siadał na krześle prawdy, przyznawał się do wszystkiego.
09:00Zamek w Dębnie jest oddziałem Muzeum Okręgowego w Tarnowie.
09:03Muzeum, wespół z miejscowym ośrodkiem kultury, we wrześniu każdego roku
09:07organizuje słynne turnieje rycerskie o złoty warkocz księżniczki Tarłówny,
09:12którą srogi ojciec zamurował żywcem w jednej z baszt za to,
09:17że nie chciała poślubić wskazanego jej szlachcica.
09:20W XVI wieku, gdy zamkiem władali we Szelini,
09:23w Dębnie gościł najwybitniejszy poeta węgierskiego odrodzenia,
09:27Belind Balashi.
09:29Był krótko, ale kupidyn go trafił.
09:32W cytrę trąca Zuzanna, cudna polska dziewa
09:35i do jej wtóru piękną pieśń Tobie śpiewa.
09:39Ja, rozum, tracąc ku niej, afektem ciągniony, już usidlony.
09:44Krajobrazy ziemi tarnowskiej są równie cudne jak owa Zuzanna.
09:48Oto panorama na Dolinę Dunajca pod Zakliczynem.
09:51W Zakliczynie kłania się turystom ratusz
09:53i dwustuletnie drewniane domy z szerokimi podcieniami.
09:57Początki miasteczka związane były z dobrami benedyktynów tynieckich.
10:01Pierwsi ludzie osiadli tu dużo wcześniej, w VI wieku przed naszą erą.
10:06Prasłowiańskie grodzisko odkryto w Zawadzie Lanskorońskiej.
10:10Okolice Zakliczyna bogate są w źródła chlorkowe i siarczkowe.
10:13Najstarszy zabytek to ruiny zamku w pobliskim Melsztynie.
10:17Wystawił go za zgodą Kazimierza Wielkiego
10:20Spycimir Leliwita dla swego syna Spytka,
10:22który zapisał się w historii jako zwolennik husytyzmu
10:26i za tę sprawę poległ w bitwie pod Grotnikami.
10:32Witam was serdecznie wraz z moją przyjaciółką Wiedźmą Łysogórską.
10:38My sobie tutaj trochę pobiesiadujemy,
10:41aby w tym czasie zwiedzić muzeum.
10:44Ale nie jesteśmy na Łysej Górze.
10:47Wylądowaliśmy w Pilźnie koło Tarnowa.
10:49Znacie ich? To Jaś i Małgosia przed domkiem z pierników.
10:54A to spieszący do babci Czerwony Kapturek
10:55i czający się w krzakach zły wilk.
10:58Księżniczka, która za pozytywkę całowała się ze Świniarczykiem
11:01i inni bohaterowie bajek.
11:04Wystawy przygotowane przez Muzeum w Pilźnie
11:06pomagają w nauczaniu dzieci,
11:08bo też jej autorami są nauczyciele.
11:11Zofia i Włodzimierz Bohaczykowie.
11:13W muzealnej kolekcji są też cenne zabytki z całego świata.
11:16Chińska marionetka do teatru cieni,
11:19andyjskie lalki z włókien roślinnych,
11:21liczące bagatelka 600 lat.
11:24A zaczęło się od pracowni artystycznej,
11:28bodaj jedynej w Europie,
11:30w której wszystko robione jest ręcznie
11:32i z naturalnych materiałów.
11:34Drewna, sukna, papieru i z gliny.
11:38Uformowane główki i korpusy wypala się w piecu,
11:41potem poleruje, maluje, ubiera.
11:44Mali i duzi turyści mogą to wszystko zobaczyć,
11:47dotknąć i przymierzyć.
11:49Manufakturę stworzyła Zofia Bohaczyk.
11:55Właściwie przypadkiem, chociaż nie.
11:57W życiu, jak w bajce, nic nie dzieje się przypadkowo.
12:01Gdy była na urlopie macierzyńskim,
12:03trochę dla pieniędzy, trochę znudów,
12:05uszyła kilka lalek według własnego pomysłu.
12:08Sprzedały się szybko i sklep zamówił następne.
12:11Dziś, po 30 latach, pracownia artystyczna w Pilźnie
12:14oferuje 250 wzorów lalek.
12:17Można urządzić Wielki Teatr.
12:19A propos, pierwsze widowiska lalkowe
12:21pojawiły się w starożytnym Egipcie.
12:24Nasza polska szopka narodziła się dopiero w XVI wieku.
12:28Muzeum w Pilźnie ma już swoją filię.
12:30Przy drodze do Tarnowa powstaje lalkowy skansen.
12:33Drewniane domki według wzorów małopolskich,
12:35przy nich mali mieszkańcy w regionalnych strojach.
12:38Są też krasnoludki i pałac ze śpiącą królewną.
12:42Słusznie, jak się bawić, to na całego.
12:45Panowie, na koń!
12:47Moda na styl jazdy western narodziła się w Ameryce.
12:51Bywało dawniej, że kowboj i jego wierzchowiec
12:54pracowali ciężko po kilkanaście godzin dziennie.
12:57By temu podołać psychicznie, fizycznie,
13:00koń i człowiek musieli się ze sobą znakomicie rozumieć.
13:03I to jest istota stylu western.
13:06Doskonałe, wzajemne porozumienie,
13:08powtarza Aleksander Jarmuła,
13:09właściciel ośrodka jazdy konnej
13:12w Starych Żółkowicach koło Tarnowa.
13:15Przedtem pracował w podobnym w Skandynawii.
13:17Tam poznał wszystkie elementy szkoły west
13:20i jest w niej prawdziwym mistrzem.
13:22Konie układa wraz z żoną.
13:25Jazdy na wstecznym biegu konie bardzo nie lubią.
13:28A teraz sprawdzimy hamulce.
13:30W Europie wielu miłośników koni
13:39znudzonych sztywnym sznytem angielskim
13:41rozkochało się w stylu west.
13:44W Polsce nie jest on jeszcze tak popularny,
13:47ale nie od razu Tarnów zbudowano,
13:49twierdzi Aleksander,
13:51który czasami dosiada swego wierzchowca
13:53rasy małopolskiej bez uzdy.
13:55I dociera do celu razem z koniem.
14:13W Odporyszowie na wielkim głazie
14:15blisko Placu Kościelnego
14:17stoi pomnik ku czci polskiego ikara Jana Wnęka.
14:20On też miał w życiu swojego konika.
14:23Był to prosty chłop, rolnik.
14:27Mieszkał w takiej chacie, w Odporyszowie,
14:30pod Tarnowskiej wsi.
14:32Jego pasją było rzeźbienie w drewnie
14:34i latanie.
14:36Na kilka lat przed Lilientalem
14:38udało mu się skonstruować skrzydła,
14:40dzięki którym latał.
14:43Zginął podczas próby lotu z wieży kościoła
14:46w 1866 roku.
14:48Obok świątyni znajduje się muzeum,
14:51w którym zachowano część dzieł,
14:52Jana Wnęka.
14:55Po powrocie z pielgrzymki do Ziemi Świętej
14:57proboszcz Stanisław Morgenstern
14:58postanowił zbudować drogę krzyżową,
15:01złożoną z 52 kaplic,
15:03ze scenami z życia świętej rodziny
15:05i drogi krzyżowej.
15:06Konkurs na wykonanie rzeźb
15:08wygrał młody cieśla samouk Jan Wnęk.
15:11W ciągu 10 lat
15:12stworzył on dzieło monumentalne,
15:14około 300 postaci metrowej wysokości.
15:18Artysta posługiwał się cieślicą,
15:20dłutem, młotkiem i kozikiem.
15:22Jego prace urzekają surowym pięknem i ekspresją.
15:26Znać w nich biegłość mistrza.
15:30Twarz ukrzyżowanego Jezusa
15:32to twarz powstańca skazanego na śmierć.
15:36Wielu postaciom rzeźbiarz nadał twarze
15:38swoich sąsiadów i znajomych.
15:40Sam siebie przedstawił w scenie
15:47Zmartwychwstania.
15:49Twarz Chrystusa ma ponoć rysy Jana Wnęka,
15:52prekursora światowego szybownictwa
15:54i pierwszego lotnika.
15:59Zamek Wiśnicz za Piastów
16:01stał na straży traktu handlowego z Węgrami,
16:04skąd wożono miedź, żelazo i wino,
16:06biorąc w zamian bocheńską sól
16:08i olkuski ołów.
16:09Bardzo lubię opowiadać legendy,
16:12ale teraz muszę zburzyć jedną z nich.
16:15Za mną baszta Bony.
16:17Ludziska opowiadają,
16:19że na kamiennym kołnierzu
16:20tuż pod daszkiem
16:21jeździła na osiołku królowa Bona.
16:24To całkowita nieprawda,
16:26bo za czasów królowej Bony
16:28tej baszty jeszcze nie było.
16:30W takim kształcie
16:32i nikt nie mógł po niej jeździć.
16:35Zamek wznieśli Kmitowie,
16:37potem dostał się w ręce Lubomirskich,
16:39którzy za wszelką cenę
16:40pragnęli zadziwić współczesnych
16:42monarszym przepychem swego otoczenia.
16:45Oto sarkofag Stanisława Lubomirskiego.
16:48Szabla i buława na wieku
16:49przypominają o jego cnotach i zasługach.
16:52Po niespodziewanej śmierci
16:53hetmana Jana Chodkiewicza
16:55pod Chocimiem
16:56Stanisław Lubomirski
16:57przejął komendę nad polskim wojskiem
16:59i wojnę turecką
17:00doprowadził do pomyślnego końca.
17:03Był najbliższym doradcą
17:04Władysława IV.
17:05Panowała opinia,
17:07że nic się nie mogło w Polsce dziać
17:08bez jego zgody.
17:09Po piersie magnata
17:10stoi w kaplicy zamkowej
17:12sklepionej wspaniałą,
17:13malowaną kopułą.
17:15Za Stanisława Lubomirskiego
17:17Wiśnicz stał się jedną
17:18z najpotężniejszych twierdz w kraju.
17:20Dziwne, że tak łatwo
17:22weszli doń Szwedzi.
17:23Gdy opuszczali zamek,
17:24zrabowali wszystko,
17:25co miało jakąkolwiek wartość.
17:27Łupy wywieźli
17:28na 150 wozach.
17:30Po tym rabunku
17:31rezydencja lubomirskich
17:32Herbusz-Reniawa
17:33zaczęła podupadać.
17:35Kolejni właściciele
17:36nie mogli jej utrzymać.
17:38Prace konserwatorskie
17:39na wielką skalę
17:40rozpoczęto po II wojnie
17:41pod kierunkiem
17:42profesora Alfreda Majewskiego.
17:44Twórcą fortuny lubomirskich
17:46był Sebastian,
17:47dzierżawca krakowskich
17:48żub solnych.
17:49Jak pisze historyk,
17:50nieobce mu były
17:51metody fałszowania miar,
17:53sprzedaży gorszego towaru
17:54za lepszy
17:55oraz nieuznawania
17:56przywilejów innych
17:57do dochodów z żub.
17:59Ogromne zyski
18:00przeznaczał na budowę
18:01imperium.
18:02Z bogatej dekoracji
18:03wnętrz przetrwały
18:04niektóre malowidła
18:05i stiuki.
18:06Na nich wzorują
18:08swoje prace
18:08uczniowie
18:09Wiślickiego Liceum Plastycznego.
18:11Oto efekty.
18:12Po zakończeniu remontu
18:19finansowanego z budżetu państwa
18:21w tym olbrzymim obiekcie
18:22będą organizowane wystawy.
18:25To było intencją
18:26Zjednoczenia Rodowego
18:27Lubomirskich,
18:28do których znowu
18:29należy zamek w Wiśniczu.
18:31Jeden z najwspanialszych
18:32zabytków przeszłości.
18:38Zachwycał się nim
18:39Jan Matejko,
18:40bywający często u szwagra
18:42Leonarda Serafińskiego,
18:44który 150 lat temu
18:45w cieniu zamku
18:46w miejscu wielce malowniczym
18:48wybudował drewniany dworek
18:50zwany Koryznówką,
18:52jako że stanął na miejscu
18:53dawnej siedziby
18:54dworzanina Koryzny.
18:56To niezwyczajne miejsce.
18:58Pod jednym dachem
18:59mieści się Muzeum Pamiątek
19:01po Wielkim Malarzu
19:02i prywatny dom Marii
19:03i Stanisława Domańskich.
19:05Pani Maria jest
19:06prawnuczką budowniczego dworku.
19:08Jan Matejko był bystrym
19:11obserwatorem życia,
19:13które poprzez rysunki
19:14umiał zabawnie skomentować.
19:16Właśnie w Wiśniczu
19:17powstały rodzinne karykatury,
19:19mniej znana część
19:20jego twórczości.
19:22Odwiedziliśmy wspaniałe miejsce,
19:24jakże żywe
19:25i wpisane w kulturę polską.
19:28Takie drobiazgi
19:28tworzą pełnię obrazu
19:29i dokumentują historię,
19:32pisał ktoś do księgi pamiątkowej.
19:34I miał rację.
19:38Na koniec jeszcze jedno
19:40z magicznych miejsc
19:41ziemi tarnowskiej.
19:42Przy drodze niedaleko Ciężkowic
19:44znajduje się rezerwat przyrody
19:45Skamieniałe Miasto.
19:47Dawno, dawno temu
19:48do grodu,
19:49którego władcą był
19:50książe Cieszko,
19:52schroniło się dziewczę
19:52umykające przed panem Rożnowa.
19:55Niestety chciwy Cieszko
19:57za cenę wsi Kąśna,
19:58sąsiadującej z Cieszkowicami,
20:00wydał niebogę
20:01okrutnemu prześladowcy,
20:03łamiąc tym samym
20:04święte prawo gościnności.
20:06W chwili, gdy niegodziwy układ
20:08miał się spełnić,
20:09miasto wraz z mieszkańcami
20:10skamieniało.
20:12Stąd dzisiejsza nazwa
20:13rezerwatu
20:14i stąd gościnność
20:15okolicznych mieszkańców,
20:17którzy pomni nauczki
20:18witają turystów
20:20chlebem, solą i muzyką.
20:22Panie Jacku Wilczyński,
20:23zapraszam.
20:24muzyka
20:54muzyka