#dailymotion #youtube #facebook #twitter #twitch #motiongraphics #deezer #tv #dlive #instagram #stream #motion #twitchstreamer #fightingmentalillness #twitchclips #twitchretweet #twitchaffiliate #twitchshare #ant #scribaland #tiktok #grecja #spotify #gelio #gry #vimeo #google #motionmate #youtuber #greekquotes
Category
🎥
Short filmTranscript
00:00Para łososi atlantyckich, wyczerpanych długą wędrówką.
00:12Pięć lat po tym, jak przyszły na świat w tej rzece, wracają, by zamknąć wielki krąg swego życia.
00:21W swych ciałach niosą nie tylko zapowiedź przyszłego pokolenia, ale i pożywienie dla lokalnego ekosystemu.
00:30Przez tysiąclecia dostarczały życiodajne składniki odżywcze z oceanu do środowisk rodzinnych rzek.
00:41Ich cenne szczątki służyły za pożywienie zwierzętom, były absorbowane przez rośliny i ponownie wykorzystywane przez złożoną sieć życia.
00:53W tych stronach nie ma drugiego takiego gatunku.
00:57Łososie są obecne w miejscowych drzewach, w glebie, z której te drzewa wyrastają, oraz w zwierzętach żyjących pośród drzew.
01:08Jednak ich przyszłość jest dziś w Szkocji zagrożona.
01:18Oto opowieść o niezwykłych rybach i leśnowodnej krainie.
01:25Kraina lasów rzek i łososi.
01:28Alaska.
01:43Sześć i pół tysiąca kilometrów na zachód od Szkocji.
01:47Samica niedźwiedzia brunatnego patroluje brzeg.
01:50Przybyła tu, by wykorzystać wielki dar natury.
01:55Coroczną wędrówkę łososi pacyficznych natarło.
02:00To jedno z niewielu na świecie miejsc, gdzie las, rzeka, ocean i okoliczne zwierzęta są ze sobą połączone w tętniącym życiem ekosystemie.
02:10Samica upolowała ofiarę.
02:20Zdobycz posłuży za posiłek również jej młodym.
02:25Resztki łososia zjedzą inne padlinożerne zwierzęta.
02:31To, co pozostanie w chłonie las, zapewniając niezbędne substancje odżywcze miejscowej roślinności, głównie drzewom.
02:38Zwierzęce odchody wzbogacą glebę.
02:42Zawarte w ciele łososi składniki pokarmowe będą wszechstronnie wykorzystane.
02:48W Ameryce Północnej już dawno ustalono, w jaki istotny sposób łosoś pacyficzny wpływa na stan lasów.
02:56Ta niezwykła zależność pokazuje, jak w złożonej sieci życia istnienie każdego z gatunków zależy od innych.
03:03Sprawny ekosystem przynosi korzyści również ludziom.
03:09W tej krainie o wszystkim decyduje natura.
03:12Szkocja. 57. stopień szerokości geograficznej północnej, który przechodzi również przez południową Alaskę.
03:33W przeszłości miejscowy krajobraz mógł ją przypominać bujnymi lasami i obfitością różnorodnych gatunków.
03:40Tu jednak człowiek odcisnął swoje piętno na przyrodzie.
03:47W Szkocji natura jest w złym stanie.
03:51Różnorodność gatunkowa w miejscowych ekosystemach zanika.
03:56Szybko tracimy gatunki, a ich zasięgi występowania kurczą się.
04:00Populacje dzikich zwierząt zmalały o 48%.
04:05Brakuje drapieżników szczytowych.
04:08Siedliska uległy fragmentacji.
04:10Prawie nie mamy już pierwotnych lasów.
04:13Jeśli nie zaczniemy działać, stracimy gatunki, które wyróżniają Szkocję.
04:17Wielu z nas współczesny krajobraz Szkocji wydaje się w pełni naturalny.
04:27A tak nie jest.
04:28W przeszłości ten kraj mógł wyglądać jak Alaska.
04:32Niestety ludziom trudno to sobie wyobrazić.
04:34Musimy obalić mit, że skoro wiele rzek w Szkocji wygląda krystalicznie czysto, to wszystko jest w porządku.
04:46Ich stan pozostawia wiele do życzenia.
04:52Łatwo uwierzyć, że są w doskonałej kondycji, ponieważ prezentują się malowniczo.
05:00Ale nie wszystko można od razu dostrzec.
05:04Czasem, by ocenić, czy rzeka jest zagrożona, trzeba obserwować główne gatunki wskaźnikowe.
05:12W Szkocji należy do nich łosoś atlantycki.
05:16Kiedy populacja tych rreb zaczyna maleć, wiemy, że w systemie rzecznym pojawia się problem.
05:26Spędziłem w tych stronach sporą część dzieciństwa.
05:29Przymierzaliśmy te wąwozy z kuzynem naszymi terenówkami.
05:34O tej porze roku roiło się tłod ryb.
05:37Na płyciznach można się było o nie potknąć.
05:42W ostatnich latach ich liczba znacznie zmalała.
05:44Notujemy wielki spadek ich liczebności, co najmniej o 70% w ciągu ostatnich 50 lat.
05:58Nie sądzę jednak, by w latach 50. XX wieku żyło ich tu bardzo dużo, na pewno więcej niż dziś.
06:06Ale 200 lat temu pływało tu więcej łososi, a 1000 lat temu jeszcze więcej.
06:12Ich liczebność oceniamy więc według okresu, w którym łososi historycznie żyło tu już niewiele.
06:19Nawet w rzekach najbardziej obfitujących w łososie notujemy ich zanik.
06:23W powszechnej opinii problem bierze się z morza.
06:27Jednak by go naprawić, możemy wiele zrobić w naszych wodach śródlądowych.
06:39Para łososi dociera do górnego biegu jednej z głównych rzek Szkocji.
06:44Ryby opuściły to miejsce pięć lat temu.
06:53Powrót dowodzi ich siły, uporu i szczęścia.
06:59Dotarły tu po uciążliwej wędrówce.
07:07Wiemy, że łosoś atlantycki występuje w naszych rzekach.
07:11Zapominamy jednak, że te ryby pływają w Morzu Norweskim,
07:15a nawet u wybrzeży Grenlandii od roku do czterech lat.
07:19W czasie wielkiej wyprawy pokonują ogromne odległości.
07:29Przemierzywszy obszary północnego Atlantyku wracają tutaj.
07:33Płyną w górę rzeki mimo licznych przeszkód.
07:36Wodospadów, drapieżników, wznoszonych przez nas budowli, zanieczyszczeń.
07:41I docierają na tarło po jednej z największych wędrówek w przyrodzie.
07:45To chyba największa migracja świata.
07:52Para łososi rozpoczęła tu swoje życie.
07:56Teraz da początek nowemu pokoleniu.
07:59Samica wygrzebuje wgłębienie w dnie, po czym uwalnia ikrę w tym samym czasie, co samiec mlecz.
08:12Dochodzi do zapłodnienia.
08:15To punkt kulminacyjny nieprawdopodobnej historii, jeszcze bardziej skomplikowanej w skutek działań człowieka.
08:22Po złożeniu jaj dorosłe łososie giną.
08:32Zakończyły swoją misję.
08:38Kolejne pokolenie przeczeka tu zimę chronione przed srogimi żywiołami.
08:43Kolejne pokolenie wiosennego słońca ogrzewają wodę, młode łososie wyłaniają się z osłonek jajowych.
09:08Z jaj wylęgają się dziwaczne osobniki, które pozostają wśród kamieni.
09:17To larwy odżywiające się zawartością pęcherzyka żółtkowego.
09:21Dopiero gdy ten zaniknie, stają się narybkiem łososia.
09:26Wówczas opuszczają kamieniste dno, by poszukać lepszych sprzymierzeńców drzew.
09:38Wyobraźmy sobie, że jesteśmy łososiem w rzece.
09:55Rozpoczynamy życie jako bardzo mała istota.
09:58Wszyscy chcą nas zjeść.
10:00Potrzebujemy schronienia.
10:02Drzewa i ich korzenie to doskonałe kryjówki.
10:04To jedno z najrzadszych siedlisk w Szkocji.
10:09Drzewa w rzece – bardzo ważne środowisko dla młodych i dorosłych łososi.
10:16Drzewa dają nie tylko schronienie.
10:19To bezcenne źródło pożywienia i substancji odżywczych dla wodnych organizmów.
10:24Gałęzie zwisające nad rzeką to nie tylko liście spadające do wody.
10:34Wraz z nimi nieustannie spadają owady.
10:38Dla rzeki to bardzo ważne, obfite źródła energii.
10:41Brzegi rzeki Enric w pobliżu Loch Ness to jedne z nielicznych w Szkocji obszarów dziewiczej przyrody.
11:04Takie środowisko daje wiele korzyści.
11:11Spójrzmy na drzewa rosnące nad wodą.
11:13Tworzą tak zwany taras zalewowy.
11:16Rzeka jest w ciągu ruchu.
11:20Wskutek erozji brzegu drzewa osuwają się do wody.
11:24Tak powstają idealne warunki do tarła i dla rozwoju młodych rzeki.
11:28Rozkładające się powalone drzewa to doskonałe środowisko dla bezkręgowców, którymi z kolei żywią się ryby.
11:36W czasie tarła martwe drewno daje schronienie dorosłym osobnikom.
11:42Korzyści są więc powszechne.
11:45Drzewa zapewniają przetrwanie łososiom na wiele sposobów.
11:49Jeden z najistotniejszych poznaliśmy dopiero niedawno.
11:52W ciągu ostatnich stu lat w tej części świata temperatura wzrosła o 1,8 stopnia Celsjusza.
12:01W niektórych górskich potokach latem woda osiąga temperaturę nawet 27,5 stopnia Celsjusza.
12:09Dla młodych łososi to bardzo blisko temperatury letalnej.
12:14Musimy zredukować ten wzrost, bo w przeciwnym razie w kolejnych latach będzie się powiększał.
12:19Dlatego przede wszystkim powinniśmy odtworzyć pierwotny las.
12:29Drzewa rosnące na brzegu rzeki skutecznie ocieniają wodę.
12:33Dzięki temu jej mieszkańcy przebywają w temperaturze niezagrażającej ich życiu.
12:39Wielu z nas nie potrafi sobie wyobrazić Szkocji jako bujnie zalesionej krainy.
12:46Patrząc na zlewiska górskich rzek, nie myślimy, że tam powinny rosnąć drzewa.
12:53Chcieliśmy je dawno temu dla własnych potrzeb.
12:56Ziemię wykorzystaliśmy na pastwiska i dla celów łowieckich.
13:00Tak powstały otwarte przestrzenie.
13:02Wiele szkockich lasów zniknęło dawno temu.
13:07Na ich miejscu są teraz rozległe połacie bezdrzewnych wzgórz i górskich zboczy.
13:13Ziemię te przez wiele pokoleń uprawiano, tak by maksymalnie zwiększyć liczebność zwierzyny łownej.
13:19Pół miliona jeleni szlachetnych, żerując, nieustannie powstrzymuje naturalną odbudowę lasów.
13:28Wypalanie i osuszanie wrzosowisk powoduje, że drzewa i krzewy nie mogą powrócić na szkockie wyrze.
13:35Drzewa są najbardziej potrzebne tam, gdzie można by się ich najmniej spodziewać.
13:44W górnym biegu rzek.
13:47Wszystko, co dzieje się w górnym biegu rzeki, wpływa na jej dalszy bieg aż do morza.
13:53Wysoką temperaturę notujemy nie na nizinach, a na wzgórzach.
13:57Właśnie tam potrzeba jak najwięcej cienia.
14:00Upał może zagrozić rybom takim jak łososie.
14:03Łososie już i tak mają sporządzenie.
14:05Jeśli na dużych obszarach zlewni dla ryb będzie za gorąco, znajdziemy się na równi pochyłej.
14:13Musimy temu przeciwdziałać.
14:17Wysoka temperatura wody to tylko jeden z efektów braku drzew.
14:23Żaden organizm nie istnieje w izolacji.
14:27Miejscowe użytkowanie gruntów ma ogromny wpływ na to, co dzieje się w rzece.
14:31Substancje odżywcze, poziom zakwaszenia, wielkość przepływu, zniszczenia dokonane przez powódź, dotkliwość okresów suszy.
14:40Wszystko to można zmienić, inaczej użytkując grunty.
14:45Wskutek obecnego zarządzania gruntami miejscowe wyżyny niezbyt skutecznie zatrzymują wodę.
14:58Deszcz czy topniający śnieg nie zatrzymuje się w glebie pozbawionej roślinności, tylko spływa po zboczach do rzek.
15:05Usunęliśmy całe siedliska wraz z drzewami, które spowalniają przepływ, pomagają wodzie przenikać w głąb gleby i magazynują ją.
15:18Na obszarach zalewowych wśród górskich zboczy spowalniają przepływ.
15:22Sir Walter Scott celnie opisał to w 1860 roku, twierdząc, że przekształciliśmy góry z dachu krytego strzechą w dach kryty łupkiem, co przyspieszyło spływ wody.
15:36Te działania mogą mieć katastrofalne skutki.
15:46Szybko rosnący poziom wody może być zabójczy nie tylko dla ludzi, ale i dla łososim.
15:52W naturalnym systemie rzecznym woda deszczowa wędruje przez lasy, torfowiska i bagna, po czym dociera do rzeki, w której poziom powoli się podnosi.
16:06Dziś ogromne wezbrania często zachodzą bardzo szybko, wymywając z rzeki ryby i krę złożoną w zagłębieniach i na rybek, który ledwie wyłonił się z kamienistego dna.
16:19Tak mogą ginąć całe populacje.
16:22Ochrona górnych biegów rzek i okolicznych obszarów wyżynnych sprzyja łososom w każdym wieku, również na rybkowi, który pozostał w rzece.
16:34Jednoroczne łososie wkraczają w kolejny etap swego życia jako tak zwane par.
16:43Wówczas tworzą jedną z najdziwniejszych i zarazem najskuteczniejszych relacji w przyrodzie.
16:53Na ich skrzelach osiedlają się larwy perłoródki rzecznej.
16:57Przebywając na skrzelach łososia, larwy perłoródki zyskują bezpieczne i dobrze natlenione miejsce do życia oraz możliwość podróżowania po systemie rzecznym.
17:10Rzeka, w której występuje populacja perłoródek, ma czystą wodę i obfituje w larwy widelnic czy jętek.
17:21Odżywiają się nimi młode łososie.
17:24Perłoródki mogą się skutecznie rozmnażać i tak tworzy się cykl życia.
17:29Czysta woda to liczne i zróżnicowane wodne bezkręgowce.
17:43Te owady służą za pokarm niezliczonym gatunkom w rzece i wokół niej.
17:48Na ich liczebność wpływa relacja między łososiami i perłoródkami.
17:53Wskutek wieloletniego kłusownictwa perłoródki rzeczne występują dziś w wodach Szkocji bardzo rzadko.
18:03To wyrazisty przykład, jak działalność człowieka narusza delikatną równowagę w naturze.
18:11Nasza aktywność może mieć też mniej widoczne skutki.
18:16Potrafi zmienić relacje między drapieżnikami i ich ofiarami.
18:19Przez wiele lat, upraszczając bieg naszych rzek, skomplikowaliśmy życie młodym rybom,
18:26którym dziś trudniej uciec przed drapieżnikami.
18:32Trochę się obawiam, widząc tu nurogęsi.
18:36W rzece żyje dziś tak niewiele łososi.
18:41Na kogo będą polować?
18:43Ale w przyrodzie wszystko ma swoją rolę.
18:45Powinniśmy to uszanować i docenić.
18:49Zbyt mocno ingerowaliśmy w naturę.
18:52Trzeba pozwolić się jej odrodzić.
18:59Drzewa mogą zapewnić ochronę przed drapieżnikami.
19:02Ich wielkie korzenie potrafią utworzyć w rzece oddzielny zbiornik,
19:08w którym młode ryby mogą się schronić.
19:10Obniżają temperaturę,
19:16chronią przed drapieżnikami i zalewaniem tarlisk.
19:21Wyraźnie widać, że drzewa są niezbędne dla przetrwania łososi.
19:26Skoro pełnią tak ważną funkcję w ekosystemie,
19:29to co robimy, by powiększyć obszary leśne w Szkocji?
19:32Zgodnie z planem chcemy posadzić milion drzew w ciągu 15 lat.
19:39Nasz dotychczasowy wynik to 250 tysięcy.
19:43Miniej jednak 100 lat, zanim te drzewa wyrosną,
19:46na tyle by runąć do rzek i utworzyć naturalną strukturę.
19:51By wspomóc przyrodę, zarządcy gruntów próbują sami odtwarzać naturalne struktury,
19:57umieszczając drzewa w wodzie.
19:58To działania na stosunkowo krótki okres.
20:03Za 100 lat, kiedy dokona się naturalny proces,
20:06natura zrobi to za nas,
20:07z pewnością lepiej i w bardziej zróżnicowany sposób.
20:17Tę doraźną metodę pomocy łososiom i innym organizmom wodnym
20:21stosuje się w wielu miejscach w Szkocji.
20:24Wraz z odradzaniem się środowisk i powrotem kolejnych gatunków,
20:29przyroda w naturalnym mechanizmie przywróci rzekom ich złożony charakter.
20:44Bobry to tak zwany gatunek kluczowy.
20:47Budowana przez nie tama zmienia dynamikę rzeki,
20:51tworząc nowe siedlisko dla kolejnych organizmów.
20:56Urozmaicają ekosystemy rzeczne.
20:59Odmienne siedliska, wody stojące, wolno płynące, rozlewiska
21:03dają miejscowym zwierzętom więcej przestrzeni.
21:06Tak jak ludzie, bobry to inżynierowie rzek.
21:14Z tym, że one robią to od tysiącleci.
21:17Wiele gatunków zamieszkujących nasze rzeki ewoluowało wraz z bobrami.
21:24W powszechnej opinii niszczą lasy,
21:27ale wystarczy spojrzeć na obszary, gdzie występują bobry.
21:31Może jeszcze nie w Szkocji, ale w Europie czy w Ameryce Północnej.
21:36Wszędzie notuje się szybki wzrost lasów.
21:42Bobry działają na korzyść łososi, głównie młodych osobników.
21:4790% światowej populacji łososia atlantyckiego
21:51to ryby o długości poniżej 12 centymetrów.
21:55Warto więc skupić się na tych młodszych.
21:57Bobry zapewniają im pokarm.
22:00Roślinność w rzece zwabia wodne bezkręgowce.
22:12Tamy oczyszczają rzekę jak filtry.
22:16Przewrócone drzewa dają rybom schronienie w czasie wezbrań.
22:19Obecność bobrów zwiększa poziom wód gruntowych,
22:26a to oznacza więcej przestrzeni dla ryb.
22:32To szczególnie ważne w górnych częściach zlewisk,
22:37gdzie łososie odbywają tarło.
22:38W zbiornikach utworzonych przez bobry
22:45istnieją dogodne warunki dla narybku
22:47oraz do rozmnażania się owadów,
22:50które są pokarmem większych zwierząt.
22:53Tak bobry ożywiają rzeki i okoliczny nas.
22:56W powszechnym przekonaniu bobry budując tamy na rzekach
23:22mogą utrudniać wędrówki łososia.
23:24Wielokrotnie badano, czy tamy bobrów
23:28stanowią zaporę dla migrujących ryb.
23:30Okazuje się, że tak nie jest.
23:35Ryby wielu gatunków potrafią je pokonywać.
23:39W łacińskiej nazwie łososia atlantyckiego,
23:42salmosalar, zawarte jest słowo skakać.
23:46Te ryby są doskonale przystosowane
23:48do pokonywania przeszkód na szlaku wędrówki.
23:51Pokonują dwumetrowe wodospady.
23:55Z tamami też sobie radzą.
23:57Bobry przez tysiące lat ewoluowały wraz z łososiami.
24:02Dziś są nam potrzebne bardziej niż kiedykolwiek.
24:05Tym bardziej, że łososie są zagrożone.
24:08W Szkocji dopiero niedawno odkryto,
24:15jak korzystne jest wprowadzanie bobrów
24:17do miejscowych jezior i rzek.
24:19Te zwierzęta zwiększają swój obszar występowania
24:22i coraz bardziej dają o sobie znać.
24:25Nie wszyscy jednak są zachwyceni ich powrotem.
24:28Ponieważ bobry przebudowują swoje środowisko,
24:34istnieje ryzyko konfliktu z ludźmi.
24:38Ważne, jak go rozwiązuje.
24:40W Szkocji jest dość miejsca,
24:42by bobry mogły koegzystować z ludźmi.
24:44Trzeba tylko nad tym popracować.
24:47Radykalne metody nie są jedynym wyjściem.
24:50Bobry nie muszą być naszym utrapieniem.
24:56Mogą pomagać nam na wiele sposobów.
25:03W ostatnich latach rolnicy z Bawarii
25:06nauczyli się żyć w zgodzie z tymi zwierzętami.
25:09W jednym z tutejszych miast,
25:12by ochronić się przed powodziami,
25:14zamiast budować wały, wykorzystano bobry.
25:20Wybraliśmy bobry, ponieważ nie wystawiają rachunków.
25:25Zaoszczędziliśmy około 300 tysięcy euro.
25:29W Wintzer wciąż zmagamy się z powodziami.
25:34Zaplanowaliśmy budowę zabezpieczeń,
25:36ale pojawił się kłopot z wykupem terenu.
25:40Sprowadziliśmy więc bobry,
25:41które zbudowały niewielkie tamy w małych dopływach
25:45i tak powstrzymały wodę.
25:47Postawiły tamy co 200 metrów.
25:50Wrogo nastawieni rolnicy zmienili zdanie,
26:05gdy dostrzegli korzyści wynikające z działań bobrów.
26:09Mieliśmy spore kłopoty, kiedy bobry zaczęły do nas wracać.
26:14Dziś to już przeszłość.
26:16Rolnicy zaakceptowali obecność tych zwierząt,
26:19a bobry przywykły do rolników.
26:23Problemy zniknęły.
26:29Wzorując się na przykładach innych krajów,
26:31Szkoci postanowili nauczyć się żyć w obecności bobrów,
26:35pozwolić im zagospodarować podmokłe obszary
26:38z korzyścią dla łososi i dla ludzi.
26:55W rzece młode łososie odżywiały się i rozwijały przez ostatnie kilka lat.
27:01Teraz wkraczają w kolejny etap cyklu życiowego.
27:05Stają się smoltami.
27:08Łososie mają zdolność występującą tylko u nielicznych gatunków.
27:14Ze zwierząt słodkowodnych przeobrażają się zwierzęta morskie.
27:19Wyglądają inaczej.
27:21Pigment w skórze zmienia ich barwę na srebrzystą.
27:24Końce płetw stają się czarne.
27:26Wcześniej samotne i terytorialne,
27:29teraz formują ławice i migrują ku morzu.
27:35Przed nimi kolejne wyzwania.
27:37Z ostatnich badań nad oznakowanymi osobnikami
27:40wynika, że wiele młodych łososi nie dociera do oceanu,
27:44a duża część z tych, którym się to uda, nie wraca do rzeki.
27:51W latach 60. XX wieku spośród młodych łososi,
27:56które wpłynęły do morza, 30% wracało jako dorosłe.
28:01Dziś tylko 3%.
28:04Wiele czynników w morzu powoduje dziś problemy,
28:07ale również w rzekach możemy sporo naprawić.
28:12Wiemy już, że na przetrwanie łososi w morzu
28:14wpływają warunki w wodach słodkich.
28:16Jeśli rzeka jest pozbawiona naturalnego środowiska przybrzeżnego,
28:21to podczas gorącego lata wysoka temperatura
28:23może przyspieszyć rozwój ryb.
28:26Zbyt szybko przekształcone w smolty
28:28migrują do morza wcześniej niż powinny,
28:31co może obniżyć ich przeżywalność.
28:36Nie wszystkie problemy łososi są związane z morzem.
28:42Kryzys w oceanie nie zwalnia nas z obowiązku działania
28:46w wodach śródlądowych na rzecz odbudowy siedlisk tych ryb.
28:53Środowiska słodkowodne w Szkocji wymagają pilnych działań
28:57na bardzo dużą skalę.
28:59Rzeka Tweed w pobliżu granicy z Anglią.
29:06Jedna z najbardziej obfitujących w łososie rzek Europy
29:09słynie z wędkarstwa.
29:12W ostatnich latach w jednym z jej dopływów
29:14rozpoczęto realizację dużego programu.
29:19Edelson Water, niezbyt długi strumień,
29:23ma wielkie znaczenie dla wędkarstwa.
29:25To miejsce imponujących tarlisk, łososi i pstrągów.
29:32Program Edelson Water to przełomowa inicjatywa,
29:37której celem jest ustalenie, czy i w jakim stopniu
29:40z pomocą natury można ograniczyć powodzie
29:43i zwiększyć różnorodność biologiczną rzeki.
29:47Bieg rzeki wyprostowano ponad 200 lat temu,
29:49by zbudować drogę i linię kolejową.
29:55Gdy zaczynaliśmy pracę, prosty strumień płynął tu
30:00wśród pastwisk i drzew iglastych,
30:02tworząc jeden rodzaj siedliska.
30:05Brakowało różnorodności niezbędnej
30:07dla różnych stadiów życia łososi.
30:10Odtworzyliśmy więc zakola starego biegu rzeki
30:13i obsadziliśmy brzegi drzewami.
30:17Powstały głębokie zbiorniki,
30:19w których powracające dorosłe łososie
30:21mogą odpocząć w spokojniejszej wodzie.
30:25Są też bystrza, odpowiednie dla tarła i dla narybku.
30:31Długość biegu rzeki zwiększyliśmy o 46%,
30:34co podobnie zwiększy biomasę ryb.
30:38W zlewisku rzeki Tweed, tak jak w całej Szkocji,
30:41widać, jak przebudowa terenu ogranicza naturalne siedliska.
30:46Intensyfikacja rolnictwa, rozbudowa dróg i miast
30:51odbywa się kosztem środowiska.
30:59Odnowa siedlisk wymaga współpracy
31:02z miejscowymi właścicielami ziemi.
31:04Współpracujemy z nimi,
31:07by nie zagrażać ich hodowlom czy lasom,
31:11również pod względem finansowym.
31:13W wielu przypadkach rolnicy dostrzegają korzyści
31:16wynikające z podejmowanych przez nas działań.
31:25Renaturalizacja zlewisk rzecznych
31:27cieszy się w Szkocji coraz większą popularnością.
31:30W rezerwacie Alledale
31:36odbywa się też intensywne sadzenie drzew.
31:42Działając przez 20 lat
31:44na rzecz ochrony środowiska naturalnego,
31:47Ines nadzorował wielkie przedsięwzięcie
31:50odnowy dwóch górskich wązów.
31:54Pracuję tu od 1992 roku.
31:58Dwa lata później zaczęliśmy sadzić drzew.
32:00Jest ich już prawie milion.
32:03To głównie sosny, brzozy, jeżębiny,
32:06olchy, wierzby, trochę dębów,
32:08ostrągrzewów, osik i jałowców.
32:13Nie sposób przecenić wagi
32:15obsadzania obszarów przybrzeżnych.
32:17Próbujemy odtworzyć rejobraz
32:19i zapewnić rybom leczą przyszłość.
32:22Widzę też, jak zmieniają się nasi goście.
32:27Chcą poznawać rzekę,
32:29osłyszeć więcej o migracji łososi.
32:33Dzięki GPS-owi mogą dotrzeć
32:35na miejsce ich narła
32:36do źródeł górskich rzek.
32:38O tej porze roku
32:46można podziwiać skaczące
32:48srebrzyste łososie.
32:49Kto by się tym nie zachwycał?
32:58Ludzie chętnie poznają ich historię.
33:01Pionierskie działania
33:04na terenie całej Szkocji
33:05pokazują, jak dużo da się zrobić.
33:09To jednak wciąż niewiele
33:11w stosunku do potrzeb.
33:13Próbując utworzyć nowe relacje z naturą,
33:16trzeba zrozumieć,
33:17że o dobrym stanie rzek
33:18i ich mieszkańców
33:20decydują całe obszary,
33:22przez które te rzeki przepływają.
33:24Lato.
33:26Pora corocznych powrotów łososi.
33:56Młode osobniki, smolty,
33:58po opuszczeniu rzeki
33:59odżywiają się w oceanie
34:01do czterech lat.
34:03Teraz wracają
34:04jako wielkie dorosłe łososie.
34:08Węch przywiódł je do ujścia rzeki,
34:11którą niegdyś opuściły.
34:14Tu czekają już drapieżniki.
34:18Delfiny wiedzą,
34:19że łososie będą tędy płynąć
34:21i co roku zastawiają tu na nie pułapkę.
34:26To zabójcza gra w kotkajprze.
34:34Z nadejściem ulewnych deszczy
34:36rzeki wzbierają.
34:37To zachęca ryby
34:38do podjęcia ostatniego sił.
34:47Rozpoczyna się
34:48na finalny etap wędrówki na tarwe.
35:01Po ominięciu delfinów
35:03łososie zwalniają,
35:04napotykając bystrza i wodospady.
35:07Niektóre całe miesiące
35:09czekają na odpowiednie warunki,
35:11ale ich determinacja,
35:12by wrócić do miejsca,
35:14w którym przyszłe na świat,
35:15niech czekają.
35:16Nie Peny BC
35:18nie czekają.
35:19Współprach
35:20WRÓŁ
35:20Nie ma
35:22nie
35:25Czart
35:26Nie ma
35:26i
35:27Czart
35:28NAPC
35:28Nie ma
35:29nie
35:29wie
35:31Czart
35:31Nie ma
35:33maker
35:34Nie ma
35:36nie ma
35:36Czart
35:37Nie ma
35:38nie ma
35:39Nie ma
35:40nie ma
35:40nie ma
35:40nie ma
35:41nie ma
35:42nie ma
35:43Mimo wielkiego wysiłku, jaki łososie wkładają w pokonanie kordonu drapieżników
35:58i naturalnych przeszkód, nie wszystkie dotrą na tarło.
36:02Na wielu szkockich rzekach zapory wzniesione przez ludzi utrudniają
36:07bądź uniemożliwiają dalszą wędrówkę.
36:13Wiele tam to przeszkody nie do przebycia.
36:16Niektóre powstały jeszcze w czasach wiktoriańskich.
36:19Ich twórcy nie brali pod uwagę migracji łososi i tak skutecznie je powstrzymali.
36:26Dama na rzece jest jak złamana kość.
36:31Odłącza część organizmu.
36:33Nie chodzi tylko o dorosłe ryby wędrujące w górę rzeki.
36:36Młode łososie płynące do morza mogą dostać się w turbiny
36:40albo trafić na wielki wodospad.
36:45Tamy wpływają na życie całej rzeki.
36:48Zakłócają transport osadów.
36:50Dolny bieg rzeki za tamą, pozbawiony dopływu materii,
36:54staje się ubogim środowiskiem.
36:56Spiętrzają też wodę, co prowadzi do zmiany jej temperatury w rzece.
37:01Redukują populację łososi w rzekach na całym świecie.
37:04W nielicznych miejscach przestarzałe tamy i jazy zostały zdemontowane.
37:11Wiele zawiera przepławki, które umożliwiają łososiom dalszą wędrówkę.
37:18Są dobrym, choć częściowym rozwiązaniem.
37:22Pozwalają rybom płynąć w górę.
37:25Odpowiednio zaprojektowane przepuszczają też młode osobniki
37:28zmierzające w dół rzeki oraz przemieszczające się osady.
37:32Jednak w przypadku wielkich zapór przepławki są niezbyt skuteczne.
37:38Rzekami wędrują nie tylko łososie, ale też minogi, węgorze europejskie czy trocie.
37:49Przepławki nie służą jednak wszystkim rybom.
37:53Młode węgorze, które potrafią wpełznąć po skalistym zboczu wodospadu,
37:57nie mają z nich pożytku.
38:02Dopiero zaczynamy rozumieć szersze znaczenie wędrówki ryb.
38:17Ten naturalny cykl dopełnia ekologiczną układankę.
38:24Łososie odwdzięczają się środowisku, które zapewniło im rozwój i przetrwanie
38:29we wczesnym stadium życia.
38:34Rzeki łączą całe obszary.
38:36Wszystko, co ginie bądź obumiera, może trafić do rzeki,
38:41która przenosi tę materię do morza.
38:43Wszelkie substancje odżywcze pochodzą więc z lądu.
38:47Łososie przenoszą biogeny z morza z powrotem do zlewisk rzecznych,
39:01które z natury ubogie w substancje odżywcze funkcjonują dzięki tym dostawom.
39:07W zdrowym systemie rzecznym łososie powracają tak licznie,
39:18że mają szansę na tarło i przekazanie swoich dębów.
39:22Potem giną.
39:23Ich rozkładające się ciała zaopatrują w pożywienie miejscowe zwierzęta i rośliny,
39:28w tym drzewa.
39:29Drapieżniki i wezbrana woda rozprowadzają martwe ryby
39:39po całym tarasie zalewowym.
39:43Takie ssaki i inne zwierzęta mogą żywić się martwymi bądź żywymi łososiami.
39:50Tą drogą wiele pochodzących z morza składników odżywczych
39:53dociera z powrotem na ląd.
39:55W ten sposób rośliny i zwierzęta korzystają z rądu.
39:59Dziś żyje tu tak mało łososi, że trudno wyobrazić sobie,
40:07by stanowiły one ważne źródło zasobów.
40:11Trzeba jednak pamiętać, że w przeszłości pojawiała się tu
40:15i ginęła olbrzymie ich liczba.
40:23Oto dobry przykład.
40:26Tysiące lat temu docierały tu na tarło setki ryb.
40:29W okolicy żyły niedźwiedzie, wilki i orły.
40:34Potężne drapieżniki, których od dawna tu nie ma,
40:36polowały w tej dolinie na łososie.
40:43W ubogich w składniki odżywcze rzekach Szkocji
40:46materiał zawarty w ciałach łososi ma kluczowe znaczenie.
40:50Łączy rzekę z lądem.
40:52Z czasem przenika do lasów.
40:55Sieć korzeni drzew i grzybni rozprowadza związki mineralne pod ziemią,
41:00łącząc w ten sposób różne obszary.
41:02Ta zależność opiera się jednak na delikatnej równowadze,
41:08która z czasem została zakłócona.
41:10Sarny, które zamieszkują szkockie lasy,
41:23są kluczowym elementem miejscowego ekosystemu.
41:28Zjadając liście młodych drzew i krzewów,
41:31pobierają związki mineralne z ciał łososi
41:33wchłonięte wcześniej przez rośliny z gleby
41:35i rozprowadzają je w postaci odchodów po całym lesie.
41:41Swoimi racicami tworzą w ziemi wgłębienia,
41:44ważne dla kiełkujących nasion.
41:46Przenoszą też do innych miejsc nasiona,
41:48które przylegają do ich sierści.
41:52W ten sposób współtworzą naturalny cykl odnowy lasu.
41:59Jednak na wielu obszarach,
42:00wskutek braku drapieżników,
42:02liczba saren wzrosła tak bardzo,
42:04że ogryzane z młodych pędów lasy
42:06nie mogą się odradzać.
42:11Zaburzoną równowagę trzeba odbudować.
42:15Jednym z rozwiązań jest wprowadzanie
42:17brakujących elementów systemu,
42:19w tym przypadku rysi.
42:24W Europie coraz bardziej docenia się rolę
42:27dużych drapieżników w kontrolowaniu
42:29funkcjonowania ekosystemu.
42:31Liczne działania mają pomóc w odtworzeniu ich populacji.
42:35Karpaty w Rumunii.
42:40W miejscowych burach żyje ponad
42:42dwa i pół tysiąca tych tajemniczych dzikich kotów.
42:45W ramach międzynarodowej współpracy
42:55naukowcy zastawili tu jesienią
42:57specjalne pułapki.
42:59Schwytane rysie mają być przeniesione
43:02do innych krajów.
43:08Zima.
43:10Ekipa badaczy wyrusza,
43:12by sprawdzić pułapki.
43:13Dobre wieści.
43:33W jednej z nich znajduje się młody ryś.
43:43Ekipa musi się spieszyć.
43:45Zwierzęt trzeba uśpić,
43:47przenieść na dół
43:48i poddać kwarantannę.
43:49Kwarantanna dobiegła końca.
44:10Po wypełnieniu niezbędnych dokumentów
44:13opiekunowie przewożą rysia goru
44:15do nowego domu w Słowenii,
44:18gdzie samiec wzmocni
44:19zagrożoną lokalną populację.
44:23Wkrótce potem zwierzę
44:24zostaje wypuszczone do lasu.
44:28Od tamtej chwili goru
44:29wytyczył własne terytorium
44:31i spłodził potomstwo.
44:33Dobry krok w stronę odbudowy
44:35słoweńskiej populacji rysi.
44:37Czy to, co zdarzyło się w Słowenii,
44:41można powtórzyć w Szkocji?
44:47Owrót tych łowców
44:49spowodowałby zmniejszenie
44:51liczby saren
44:52i pomógł w odbudowie lasu.
44:57Resztki upolowanych zwierząt
44:59zapewniłyby pożywienie
45:01padlinożercom i biogen lasom.
45:07Niezwyczone zależności w lesie
45:10funkcjonowałyby lepiej,
45:12pomagając całemu ekosystemowi,
45:14w tym również łososią.
45:24Reintrodukcja gatunków
45:26wymaga wsparcia
45:27lokalnych społeczności.
45:29Większa różnorodność zwierząt
45:31w krainie o bogatej przyrodzie
45:33przyciągnęłaby do Szkocji
45:34więcej turystów.
45:43Jak udowodniono,
45:45między innymi na Alasce,
45:47natura może odegrać
45:48ważną rolę w funkcjonowaniu
45:50miejscowych społeczności.
45:52W Szkocji udało się
45:53reintrodukować wiele gatunków,
45:55jak bieliki, kanierudę,
45:57czy bobry.
45:59Wszystkie przyczyniły się
46:01do rozwoju obszarów wiejskich.
46:06Zdrowe rzeki
46:08i malowniczy krajobraz
46:09to również atrakcja turystyczna.
46:14Pierwszy raz wiosłowałem
46:16po Spej w 1964 roku
46:18jako nastolatek.
46:19Od razu zakochałem się
46:20w tej rzece.
46:22Wspaniała sceneria,
46:23nastrój
46:24i oczywiście whisky.
46:27Miejscowe destylarnie
46:28znajdują się
46:29na brzegu rzeki.
46:30Odwiedzamy je
46:31po spływach kajakiemu.
46:39Działalność handlowa
46:40wzdłuż rzeki
46:41opłaca się
46:41podobnie jak
46:42prowadzenie
46:43bazy noclegowej.
46:45Wielu wędkarzy
46:45chętnie łowi tu ryby,
46:47muszą tylko znaleźć hotel
46:48i miejsce,
46:49gdzie można coś zjeść.
46:52Nie jestem wyjątkiem.
46:53Z czasem ludzie
46:59zaczynają dostrzegać
47:00korzyści płynące
47:01z istnienia
47:02naturalnego ekosystemu.
47:05To miejsce ma renomę
47:06jednego z najlepszych
47:07łowisk łososi.
47:09Przybywają tu wędkarze
47:10z całego świata.
47:12Ich pieniądze
47:12zasilają lokalną gospodarkę,
47:14hotele, restauracje, sklepy.
47:17Obliczono, że wartość
47:18ekonomiczna po łowu łososi
47:20przekracza 24 miliony
47:22funtów rocznie,
47:24zapewniając ponad
47:25500 miejsc pracy.
47:30Duże wpływy z turystyki
47:32z pewnością
47:32znacznie się zwiększą,
47:34jeśli Szkocja
47:35w pełni
47:35odtworzy
47:36miejscową przyrodę.
47:37Jak wówczas wyglądałby ten kraj?
47:49Na podobnej szerokości
47:51geograficznej co góry Szkocji
47:53leży południowo-zachodnia Norwegia.
47:56W niedawno odbudowanym
47:57ekosystemie żyje tam
47:58największa na świecie
48:00populacja łososi atlantyckich.
48:02Górna Szkocja i połudowo-zachodnia Norwegia
48:06leżą w tej samej strefie klimatycznej.
48:09Po przyjeździe do Norwegii
48:10od razu zauważyłem jednak
48:12bujniejszą niż w Szkocji
48:13roślinność,
48:14więcej gatunków zwierząt,
48:16w tym ptaków.
48:19W ciągu ostatnich 50 lat
48:20w Norwegii
48:21szybko ponownie zalesiono tereny,
48:24które były już niemal
48:25zupełnie wylesione.
48:26W ostatnim czasie
48:29liczba tarlisk łososi
48:31w rzekach znacznie wzrosła.
48:33Głównie dlatego,
48:34że rzeki są tu bogatsze w organizmy.
48:37To wpływ drzew
48:38rosnących nad brzegami
48:39liczniej niż w Szkocji.
48:50W porównaniu z południowo-zachodnią
48:52Norwegią
48:53górna Szkocja
48:54prezentuje się
48:55znacznie poniżej
48:56swoich możliwości
48:57pod względem
48:58produktywności biologicznej
49:00i efektywności gospodarczej.
49:02Przy ograniczeniu
49:04wypasów w Szkocji
49:05pewnie doszłoby
49:06do tych samych procesów,
49:08jakie nastąpiły
49:09w ubiegłym stuleciu w Norwegii.
49:12Aktywne działanie,
49:13jak na przykład
49:14sadzenie drzew,
49:15mogłoby nawet je przyspieszyć.
49:21Pod względem biologicznym
49:22jest to możliwe.
49:25jeśli tylko Szkocji
49:29uznają, że tego chcą.
49:36Przyszłość szkockiej przyrody
49:38leży w rękach Szkotów,
49:39którzy albo pozwolą
49:41na postępującą zapaść,
49:43albo zadbają o przyszłość
49:45kolejnych pokoleń.
49:46Twierdząc, że młodzież
49:51zatraciła więź z naturą,
49:53często obwiniamy
49:54o to technologię.
49:56A może brak więzi
49:57wynika z tego,
49:58że nie bardzo
49:58z czym się jest wiązać.
50:02Zanik łososi
50:03byłby straszny
50:04nie tylko dla wędkarzy
50:06czy ludzi w ogóle.
50:08Rzeki bez tych ryb
50:09to ponura wizja.
50:14Szkocja bez łososi
50:16to możliwy scenariusz,
50:18jeśli nie zmienimy
50:19naszej polityki.
50:20To byłaby tragedia.
50:21Nikt nie chce być
50:29oskarżany
50:30o niszczenie ziemi.
50:32Wszyscy mamy to na sumieniu.
50:34Dlatego chcemy
50:35coś odzyskać.
50:36To zmiana na lepsze.
50:44Jeszcze do niedawna
50:47odbudowa środowiska
50:48ograniczała się
50:49do kilku zlewisk rzecznych.
50:51Ale wspaniałe projekty
50:53realizowano lokalnie.
50:55Dziś obserwujemy
50:56powielanie ich
50:57na szerszą skalę
50:58łącznie z zarządzaniem
51:00obszarami rzecznymi.
51:02Jeśli ten trend
51:03się utrzyma,
51:04to za 10-20 lat
51:06nasze rzeki
51:07będą w znacznie
51:08lepszym stanie.
51:14Wiele zwierząt
51:16w tym zlewisku
51:17nie przetrwa
51:18bez łososi
51:19jak choćby
51:20perłoródki rzeczne.
51:21Wydry,
51:22a w Morzu Północnym
51:23foki czy orki
51:24żyją po części
51:26dzięki łososom.
51:27Odnowa populacji
51:28tych ryb
51:29to korzyść
51:30dla wszystkich.
51:35Wędrujące rzeką
51:36przez krainę,
51:37gdzie
51:37niegdysiejszy las
51:39zasilały ciała
51:40ich przodków,
51:41łososie
51:42zdołały
51:42dotrzeć
51:43natychmi.
51:49Czy uda nam się
51:51zapewnić
51:51przyszłość
51:52ich potomstwu
51:53i środowisku,
51:55które korzystając
51:55z ich zasobów
51:57zapewnia im
51:57przetrwanie?
51:59Łososie
52:00potrzebują
52:01lasu,
52:01a las
52:02łososi.
52:04Przyroda
52:04i mieszkańcy
52:05Szkocji
52:06potrzebują
52:07ich
52:08w równym
52:08stopniu.