Bilimsel bitki ressamlığı, bitkilerin yaşam döngülerini en ince ayrıntısına kadar belgelendiren aynı zamanda kaybolmuş ya da görülmesi nadir bitki türlerini inceleme imkanı sunan çok önemli bir sanat dalı. Botanikçiler bitkileri arazide toplayıp kurutuyor, herbaryumda presleyip saklıyorlar. Bitki ressamları ise preslemeden önce becerilerini kullanarak bitkiyi en özgün ve gerçek hali ile resmediyorlar. Bilimsel bitki ressamlığının hikayesi, Yeşil Doğa'da ekrana geldi.
Kategori
🗞
HaberlerDöküm
00:00Müzik
00:00Merhaba ben Gümen İslamoğlu, Yeşildağ programı ile yine karşınızdayız.
00:27Arkamda bir kütüphane görüyorsunuz.
00:30Bu kütüphanede binlerce bitkiyi anlatan kitaplar var.
00:34Ama içlerinden bir tanesi benim çok ilgimi çekti.
00:37O kitap da bu elimde gördüğünüz kitap.
00:40Çünkü değeri yaklaşık 2000 sterlin yani 90 bin lira civarında.
00:44Bunu değerli yapan içindeki resimler.
00:47Bilimsel bitki ressamlarının çizdiği resimler.
00:50Niye bu kadar değerli?
00:51Aslında onu anlatmak istiyorum bu hafta.
00:53Çünkü çok eski zamanlarda fotoğrafın olmadığı dönemde insanlar yenilen bitki,
00:58tıbbi aromatik bitki, zehirli bitkileri gelecek kuşaklara anlatmak için resmederler.
01:03Bilgileri altına yazarlarmış.
01:05Devam ettiren akademisyenler var, gönüllüler var ve gerçekten çok değerli bir iş.
01:11Şu anda elimde gördüğünüz bu kitap.
01:12Şili'de çalışılmış.
01:14Bu Şili'de çalışılan kitabın içindeki eserlerin yüzde kırkı bir Türk bilim insanına ait.
01:21Onun hikayesini ekrana getirmek istiyorum.
01:23Çünkü 5 tane altın madalya almış.
01:26Yani bir kitap gibi görünüyor ama 5 altın madalyalı çok önemli bir kitap.
01:30İşte bu hafta bu hikaye ekrana taşıyacağım.
01:35Botanik sanatı ve sanatçısı ya da diğer adıyla bitki ressamlığı,
01:40yaklaşık 500 yıldır var olan çok önemli bir sanat dalı.
01:441500 ile 1900 yılları arasında yaşayan ünlü botanik sanatçıların eserleri,
01:49bugün binlerce dolara alıcı bulabiliyor.
01:53Bu sadece bir sanat değil, geçmişe de bir yolculuk.
01:57Kaybolmuş ya da görülmesi nadir bitkileri, bu kitaplarda görme ve inceleme şansınız oluyor.
02:02Bitkilerin biyolojik sınıflandırılmasını yapan taksonomi bilimi içinde çok önemli bir çalışma.
02:10Türkiye'de de bu konuda bilimsel çalışmalar yapan,
02:12uluslararası bilimsel bitki illüstrasyonu yarışmalarında 5 altın madalya kazanmış,
02:18doçent doktor Günur Ekşi Bona ile sizi tanıştırmak istiyorum.
02:22Gülnur Hanım'la Türkiye'nin en önemli botanik bahçelerinden biri olan Nezahat Gökyit, botanik bahçesinde buluşuyoruz.
02:32Türkiye'de bilimsel bitki resmi yapan ressamlar yoktu.
02:37Dolayısıyla Boğaziçi Üniversitesi'nde 2002 yılında bir kurs başladı, bilimsel bitki ressamlığı diye.
02:44İngiltere'den, Londra'dan, Q botanik bahçesinden ressam Christabel King Hanım buraya davet edildi ve
02:51Türkiye'nin her tarafından farklı üniversitelere duyuru yapılarak yetenekli öğrencilerin bu alanda ilgi duyanların seçilmesini istediler.
03:00Ben de o şanslı öğrencilerden biriydim, üniversite birinci sınıftaydım ve bu kursla katıldım.
03:06Kursla birlikte hep aradığım şeyin bu olduğunu fark ettim.
03:11Dört yılın sonunda biz üç kişi bu kursu maharet belgesi dedikleri bir sonuçla tamamlamış olduk.
03:18Bu resimler aslında disiplinli bir gözlemle yapılan resimler.
03:22Çok sezgisel değil, yorum katılan resimler değil.
03:25Mümkün olduğunca bitkinin aslına sadık kalarak ve milimetrik ölçümlerle disiplinli bir gözlemle bitkinin yaşam öyküsünü bir nevi ortaya koyarak
03:36bir kağıt üzerinde onun hikayesini anlatıyoruz.
03:41Ben kompozisyonuma bitkiye bakarken karar veriyorum.
03:44Orada kafamda kağıdımın üzerinde şu kısımlarını göstermeliyim.
03:49Evet bu çünkü diğer yakın türlerinden ayıran özellikler.
03:53Şuralarını göstermeliyim çünkü çiçekli evre bu bitki için çok önemli ayrımında.
03:58Ya da meyveli kısmını göstermeliyim ki buralar meyveye geçmiş artık.
04:03Ve yapraktaki damarlanma, gövde, eğimi ben olduğu gibi bitkiyi yansıtmaya, o bilgiyi olduğu gibi aktarmaya çalışıyorum.
04:11Bunu da milimetrik ölçümlerle yapıyorum.
04:15Fotoğrafçılık, film çekimi ve modern görüntüleme harika şeyler ancak hiçbir zaman bir sanatçının yaptığı bilimsel çalışmanın yerini tutmuyor.
04:25Fotoğraf çekerken biz bitkinin o anlık görüntüsünü alıyoruz.
04:29Evet bu konuda teknoloji çok ilerledi, muhteşem sonuçlar elde edebiliyoruz.
04:33Ama resim yaparken o kadrajın arkasında bilinçli bir gözlem var ve bir strateji var.
04:41O stratejiyle ben bitkinin öne çıkarmak istediğim özelliklerini, ayırt edici özelliklerini bilimsel anlamda kullanılabilecek ve onu tanımlayabilecek,
04:51yakın türünden ayırabilecek özelliklerini ön plana çıkararak onları sunmaya çalışıyorum.
04:56Dolayısıyla burada bir bilinç var ve kimi zaman bitkiyi kışın, ilkbaharda, yazın, farklı mevsimlerde döngülerini izleyerek en son tek bir kağıt üzerinde sunuyoruz.
05:10Bu fotoğrafla elde edilemeyecek bir şey.
05:12Bitkinin öyküsünü sunuyor.
05:14Peki bu disiplin Türkiye'de yok muydu da siz kurs aldınız ya da ihtiyaç mı yoktu?
05:19Bu kadar biyolojik çeşitli olan bir ülkede ihtiyaç mı duymamışız?
05:22Avrupa, yani yurt dışına nasıl başlamış bu iş?
05:24Bitkilerin resimlenmesi hep vardı.
05:26Bu topraklardaki bu zenginlik, bu bitki mirası elbette hep resim edilmiş dönem dönem.
05:33Ama kimi zaman bu dinin etkisinde kalmış, bizim imzamız haline gelen farklı sanatlardan, akımlardan etkilenmiş.
05:43Dolayısıyla biraz yorum katılan şekilde tam doğruyu ifade etmek değil de kimi zaman süsleme amaçlı.
05:51Ama ardından Cumhuriyet döneminde Nebahat Yakar, Profesör Doktor Nebahat Yakar bilimsel, tam bilimsel bitki resmi yapmaya başlamış.
06:01Ancak kendisinin bu muhteşem yeteneğini aktarabileceği sonrasında bunu devam ettiren bir kitle olmamış.
06:12Sürekliliği olmamış.
06:13Sürekliliğinin olabilmesi için tekrar bir yerden başlanılması gerekiyordu.
06:17Onun için bizler bunun ilk adımlarını atmış olduk.
06:21Uluslararası bir çalışma ürünü olan bu kitap, Şili'nin endemik türlerini anlatıyor.
06:28Değeri yaklaşık 2000 sterlin ve sadece 400 adet basılmış.
06:33Gülnur Hanım, Şili'de endemik türlerle uzun bir zaman geçirmiş.
06:38Saatlerce gözlemleyip resme etmiş.
06:41Bu Şili bitkileri, Şili orman bitkileri kitabımız.
06:47Bu 2007 yılında başlamış İskoçya'da devam ettirdiğimiz, 2015'te sonlandırdığımız bir projenin sonucu halinde kitaba dönüştü.
06:56İçinde 80 tane eser var.
06:59Şili ormanlarında yetişen doğal bitkilerin, orman bitkilerini resimledik.
07:04Ben bu projeyle birlikte çok şey öğrendim.
07:06Çizerken öğrendim, öğretirken öğrendim.
07:09Aynı proje içerisinde kurslar verdim yurt dışında, Şili'de, İngiltere'de.
07:13Bu projeyle birlikte yaptığım hemen hemen 80 çizimin 40'ı bana ait, 38 tanesi bana ait.
07:20Bu çizimlerle aynı zamanda Londra'da RHS, Royal Horticultural Society'nin düzenlemiş olduğu tüm dünyadan ressamların, ülkelerin katıldığı yarışmalara katıldım.
07:336 kez ülkemi temsil ettim ve 5 altın madalya, 1 gümüş madalya aldım.
07:39Bu da ödüllü, o da ödüllü.
07:40O da ikisi de ödüllü.
07:41Elbette beni bu yarışmalarda değerlendiren jüri hem bilimsel hem de sanatsal bir jüri.
07:47Onlar bitkiyi tanıyorlar ya da bitkinin dikkat edilmesi gereken yerlerini biliyorlar.
07:52Dediğim gibi bu sadece bilimsel bir aktivite değil, bu bilim-sanat dalı.
07:57Dolayısıyla sanatsal bir yanı da var bilgiyi aktardık ama aynı zamanda izleyenin bir merakını, bu konuda farkındalığını, isteğini, koruma isteğini de tetikleyebilmek için sanat en güzel yol.
08:12Ve evet yaprakların estetiği, üzerindeki ışığın hareketi, kıvrılmaları, gövdeye bağlantıları orada da bir estetik olması gerekir.
08:22Dolayısıyla bu her iki ögeyi bir araya toplayabildiğimi düşündüğüm çalışmalardır bunlar.
08:28Böyle bir kitap olsa, deseler ki bu dünyanın dört bir yanından orijinal örneklerini resmediyoruz.
08:36Siz de Türkiye'den katılacaksınız.
08:39Dünya ölçeği de bir kitap.
08:41Bu kitap için hangi bitkiyi sizden bir tane bitki isteseler, hangisini verirdiniz?
08:46Hangisini çizer bu kitaba girmesini isterdiniz?
08:49Ben aliumlara isterdim.
08:51Alium, soğan sarımsak.
08:54Türkiye soğan sarımsak konusunda...
08:56Bildiğiniz soğan sarımsak.
08:57Ve soğan sarımsak konusunda, tabii biz bunların mutfağımıza giren kısmını biliyoruz ama çok zengin.
09:03200'ün üzerinde, 220 civarında yabani doğal ortamda yetişen, kendimize ait ve bunların da %40 civarı, %30'dan fazlası endemik olan türlerimiz var.
09:14Bir gen merkeziyiz diyebilirim onlar için.
09:17Dolayısıyla Türkiye'yi temsil edebileceğini düşündüğüm için onun olmasını isterim.
09:21Ama diğer buğdaygillerin olmasını isterim.
09:24Onlar çok mu daha dikkat çeker?
09:25Ben bir yanda böldüğünce bir çiçek sandım ama buğdaygiller, işin içine bir sürü şey giriyor.
09:30Dışarıdan bakınca çok gösterişli bitkiler.
09:32Evet, o gösterişli bitkileri resmetmek de çok keyifli.
09:36Ama kimi zaman çok ilgi çekeceğini düşünmediğiniz bir bitkinin içini açtığınızda sizi çok şaşırtabilir.
09:43Onu büyüterek izleyiciye sunmaksa başka bir keyif.
09:47Bunun içinden bu mu çıktı?
09:49Dedirtecek kadar bitkiler sizi başka dünyalara götürebilir.
09:54Her yıl 2,5 milyon ziyaretçi kabul eden Yeni Güney Galliler Tarih Müzesi,
10:01Amerika Birleşik Devletleri, Smithsonian Bahçeleri, Atlanta Botanik Bahçesi ve İngiltere Kraliyet Botanik Bahçesi gibi
10:08biyolojik çeşitlik açısından zengin, dünyaca ünlü bu botanik bahçelerinde mutlaka bir ya da birkaç bitki ressamı bulunuyordu.
10:16Botanikçiler bitkileri arazide toplayıp kurutuyor. Herbaryumda presleyip saklıyorlar.
10:24Sanatçılar preslenmeden önce becerilerini kullanarak bitkiyi en özgün ve gerçek haliyle resmediyorlar.
10:31Hocamız orada yeşil bitkiler üzerinde çalışıyor. O işi bittikten sonra o bitkiler size geliyor herhalde.
10:40Evet, oradaki işlem basamağı bittikten sonra bitkiler herbaryum örneği haline gelmesi gerekiyor.
10:45Yani kurutuyoruz bitkileri. Böylece daha uzun yıllar bunları saklayabiliyoruz.
10:49Aynı zamanda bu bitkiler Türkiye Florası'nın arşivini oluşturuyor.
10:54Bitki çeşitliğimizin envanterini oluşturuyor.
10:56Yapılan her bir eserin bir herbaryum örneği,
11:01Nezahat Gök Gid Botanik Bahçesi'nde resim Türkiye Florası projesi dahilinde arşiv olarak saklanıyor.
11:06Böylece bilim insanları, diğer araştırmacılar bunların üzerinde farklı çalışmalar da yapabiliyorlar.
11:12Bu çalışmaları geliştirmek için referans örneklere ihtiyaçları oluyor.
11:16Bunları da uzun yıllar burada saklayabiliyoruz.
11:19Dünyadaki en eski herbaryum örneği 400 yaşında.
11:22Bizim bahçemizin herbaryumu da 20 yılını doldurdu.
11:25Yaklaşık 22 bine yakında kurutulmuş bitki örneğimiz var.
11:29Türkiye'nin farklı bölgelerinden ve dünyanın farklı bölgelerinden.
11:32Şu an buradaki bunlar bu kurutulmuş. Bu resim değil değil mi?
11:36Bu resim değil. Bu tamamıyla kurutulmuş bir bitki örneği.
11:40Bunun resmini, resmi Türkiye Florası'nda çizimi yapıldı.
11:44Burada gördüğünüz gibi canlı materyaldan önce çalışıldı.
11:47Daha sonra o canlı materyal uygun koşullarda kurutularak bu hale getirildi.
11:52Ve arşiv sıralarak da burada saklanıyor.
11:54Bunu bir ilaçlama falan yapıyor musunuz? Çürümüyor mu?
11:56Yani suyu öncelikle preslerin içerisinde uzaklaştırıyoruz.
12:00Yaklaşık bu bir hafta sürüyor.
12:02Daha sonrasında eksi 32 santigrat derecede yine bir hafta şoklama yapıyoruz.
12:07Ondan sonra buraya getiriyoruz.
12:08Ve bu ana binamıza yani herbaryum binamıza herhangi bir canlı materyal almıyoruz.
12:13Bunlar kuru bitki materyal.
12:15Şimdi bu kitaptaki, bu resmi gören kişi size mi geliyor?
12:20Kurutulmuş sizde.
12:20Burada yazıyor mu? Sizde olduğu belli oluyor mu?
12:23Evet, yazıyor.
12:24Gördüğünüz gibi bir tanesi Çanakkale herbaryumunda, bir tanesi de bizim herbaryumumuz.
12:27Çanakkale herbaryumunda da var.
12:29Evet, eş örneklere de farklı herbaryumlarda saklanıyor.
12:32Herhangi bir olası durumda burada bir şey olursa, farklı herbaryumlarda da görme şansınız oluyor.
12:37Bu şekilde eşleştiriyoruz herbaryumlardaki örnekleri.
12:45Mikroskobun özelliğini, niçin burada?
12:53Aslında bu büyük bir büyüteç, binoküler mikroskop diye geçiyor.
12:57Biz bitkileri teşhis edebilmek için daha ayrıntılı parçalarına bakmamız gerekiyor.
13:01Hem bilim insanları hem de ressamlar çizimlerinde aynı şekilde.
13:05Bunların organlarına bakabilmek için, üzerindeki tüyler, siller ya da farklı dokuları görebilmek için
13:12bu şekilde örneğimizi yerleştiriyoruz ve inceleme yapabiliyoruz.
13:16Bu şekilde büyütme yapabiliyoruz.
13:28Böyle bakınca bir şey anlaşılmıyor ama mikroskopla baktığınız zaman inanılmaz detaylar var.
13:35Çok fark edemiyorsunuz.
13:37O detayları muhteşem görünüyor.
13:40Ressamlar da geliyorlar ve buna bakıp çizimlerini yapıyorlar.
13:51En ince ayrıntısına kadar çizimlerini yapıyorlar.
13:54Daha sonra boyuyorlar ya da kurumuş halde bu şekilde saklanıyor.
14:00Önce bu resim çiziliyor, arkasından bu şekilde saklanıyor.
14:03Ve araştırma yapmak isteyenler de benim yaptığım gibi gelip bunun detaylarını inceleyip
14:10araştırma konularına göre çalışmalarını sürdürebiliyorlar.
14:13Bu çalışmalar daha çok botanikçilere, bilim insanlarına yönelik yapılan çalışmalar.
14:27Türkiye, biyolojik şeşitlik açısından çok zengin bir ülke.
14:31Bu tür çalışmalar için çok geç kalısa da hızla devam ediyor.
14:35Bu konuda yazılan ilk kitap maalesef bir Alman bilim insanına ait.
14:40Cumhurbaşkanlığı himayesinde Flora Araştırmaları Derneği ve Ali Nihat Gökyeğit Vakfı İşbirliği'nde
14:46300'den fazla bilim insanının katkılarıyla resimli Türkiye Flora'sı adlı 30 cildlik bir eser hazırlanıyor.
14:5380'e yakın bilim ressamı ve çizerin de çalıştığı 30 ciltten oluşacak serinin 4. cildi bilime sunuldu.
15:01Haftaya bir başka yerde, bir başka hikayede buluşmak üzere.
15:06Hoşçakalın.