Bilim alanında öyle gelişmeler var ki, insan gerçekten hayret ediyor.
Doku mühendisliği alanı da bu gelişmelerin yaşandığı disiplinlerden birisi…
Koç Üniversitesi’nden Dr. Ece Öztürk bize bu alandaki son gelişmeleri anlattı.
Kanser hücrelerinin nereye metastaz yapabileceğini hastalardan alınan hücrelerle laboratuvar ortamında tahmin etmeye çalışıyorlar.
Böylelikle belki de bir zaman sonra kanserin nereye metastaz yapacağını önceden bilecek ve gerekli önlemleri alabileceğiz.
Keza insanın belli başlı organlarını üretebileceğimiz teknolojiye her zamankinden daha yakınız.
Ece Öztürk’e tüm bunları sorduk ve aldığımız cevaplar karşısında şaşkınlığa uğradık.
Doku mühendisliği alanı da bu gelişmelerin yaşandığı disiplinlerden birisi…
Koç Üniversitesi’nden Dr. Ece Öztürk bize bu alandaki son gelişmeleri anlattı.
Kanser hücrelerinin nereye metastaz yapabileceğini hastalardan alınan hücrelerle laboratuvar ortamında tahmin etmeye çalışıyorlar.
Böylelikle belki de bir zaman sonra kanserin nereye metastaz yapacağını önceden bilecek ve gerekli önlemleri alabileceğiz.
Keza insanın belli başlı organlarını üretebileceğimiz teknolojiye her zamankinden daha yakınız.
Ece Öztürk’e tüm bunları sorduk ve aldığımız cevaplar karşısında şaşkınlığa uğradık.
Category
🤖
TeknolojiDöküm
00:00Efendim merhabalar Yeni Haller'in yeni bölümüne hoş geldiniz. Ben Eray Özer. Gördüğünüz gibi bugün 2 artı 1 kişiyiz, 3 kişiyiz.
00:14Hulki Bey de yayınımızda. Bugün bir de tabii ki Koç Üniversitesi'nden Ece Öztürk ile beraberiz. Ece Hocam hoş geldiniz.
00:21Hoş bulduk Eray Bey. Teşekkür ederim davet için.
00:23Kusura bakmayın Hulki'nin katılımı için. Böyle planlamamıştık ama kendisi katılmayı uygun gördü.
00:28Ece Hocamla biyoloji mühendisliği konuşacağız ama yani oradan yola çıkarak artık yavaş yavaş parçalarımız değişmeye başlayabilir miye kadar varırız diye umut ediyorum.
00:41Siz biyoloji mühendisliği okudunuz, onun eğitimini aldınız ve şu anda doku mühendisliği diyebilir miyim?
00:47Doku mühendisliği deniyor mu buna terminolojik olarak?
00:49Evet yani çalıştığım alan aslında biyoloji mühendisliğinin alt alanı ve doku mühendisliği diye geçiyor.
00:54Şimdi doku mühendisliği deyince yani doku ve mühendislik yani siz doku mu yapıyorsunuz diye bir soruyla başlamış olayım.
01:03Evet doku yapıyoruz laboratuvara ortamında. Gerçekten de aslında doku mühendisliği insan hücreleriyle çoğunlukla yani insan hücreleriyle
01:13malzemeleri bir araya getirerek ki bunların çoğu biyolojik malzemeler, sentetik malzemeler de olabiliyor modifiye edilmiş.
01:20Biyolojik malzemelerle sentetik malzemelerin karışımı da olabiliyor. Bu malzemelerle hücreleri bir araya getirerek
01:26üç boyutlu insan doku modelleri aslında deneysel modeller bazen çünkü ben doku modelleri yapıyoruz deyince
01:32böyle bir yazılım modeli gibi de anlaşılabiliyor.
01:35Bunlar somut.
01:37Evet yani dokuyu simüle ediyormuşuz gibi de anlaşılabiliyor. Öyle bir şey değil kandı canlı.
01:41Yani sentetikle biyolojik parçalar bir araya geliyor öyle mi?
01:45Sentetik malzemeler de kullanabiliyoruz, polimerler. Biyolojik polimerler de kullanabiliyoruz.
01:51Bunları bir araya getirerek ve bunların üzerine konuşabileceğimiz birçok özelliklerini değiştirerek,
01:58kontrol ederek ve neyi modelliyorsak, hangi biyolojik süreci modelliyorsak onu uygun hale getirerek
02:04hücrelerin bu dış ortama yani bizim onlara verdiğimiz dış ortama nasıl cevap vereceklerini araştırdığımız
02:11ve günün sonunda o hücrelerin aslında kendi bulundukları ortama yakın ortamlar üreterek
02:17fonksiyonel bir doku davranışı gösterebildikleri bir hale getirebildiğimiz küçük doku parçaları oluşturuyoruz laboratuvarda.
02:25Peki bunlar mesela nerenin parçaları, nerenin dokuları oluyor?
02:29Yani değişik vücudun değişik bölgeleri olduğunu tahmin ediyorum. Hepsi için geçerli değildir herhalde.
02:34Yani hepsini yapabiliyor muyuz mesela?
02:36Çok güzel bir soru sordunuz. Aslında doku muhendisliği yaklaşık 30 yıldır ortaya çıktı.
02:4330 yıl önce ortaya çıkmış bir alan. Yeni bir alansıydı aslında bilim dünyası için.
02:48Fakat bu 30 yılın çok büyük bir kısmı doku muhendisliğinin yaptığı doku tipleri çok sınırlıydı.
02:55Bunlar çoğunlukla kemik, kıkırdak, bazen kas gibi dokulardan ibaretti.
03:03Bunun da sebebi aslında ve en büyük limitasyonu yani başka dokuların modellerinin yapılan olması önündeki en büyük engel hücre tipi limitasyonuydu.
03:12Bu da şu demek bizim insan hücresine erişimimiz kısıtlı.
03:16Mesela bir insan bölünmeyen özellikle insan hücreleri mesela nöronlar gibi veya çok zor elde edilebilecek hücre tipleri insan kalp kası hücresi gibi.
03:28Bunlara erişimimiz yoktu. Erişimimiz olmadığı için bunlarla doku muhendisliği yapamıyorduk çok yakın bir zamana kadar.
03:34Bu da nasıl aşıldı? Aslında bugün indiklenebilir kök hücre teknolojisiyle aşıldı.
03:43Yani Yamanaka'nın meşhur faktörlerini bulması ve bir hücreyi fabrika ayarlarına döndürmeyi keşfetmesi üzerine biz yetişkin bir hücreyi...
03:53Sen git şu oğlu...
03:55Evet, gelişimsel sürecin başına alıp daha sonrasında da vücudun herhangi bir hücresine çok özelleşmiş hücrelerine başkalaştırabileceğimiz bir yere geldik bilim dünyasında.
04:08Dolayısıyla artık bir kalp kasının mesela sizin derinizden küçük bir parça alarak size özgü bir kalp kası hücresi üretilebiliyor artık laboratuvarda bu kök hücre teknolojileriyle.
04:21Bu da doku muhendisliği için müthiş bir haber oldu tabii ki.
04:24Ve son 5 yılda diyeyim aklınıza gelebilecek bütün organların modelleri üzerine çalışmalar yapılmaya başlandı.
04:33Yani eskiden çok kısıtlı olan bir alanken inanılmaz genişleme fırsatı buldu bu nedenle.
04:38Şimdi yine anladığım yerden devam ediyorum.
04:41Dokuyu oluşturduk, modelledik yani.
04:44Sonra onun mesela siz kanser üzerine çalışıyorsunuz biliyorum.
04:48Diyelim ki meme kanseri yine sizin çalışmanızdan yola çıkarak.
04:53Onun oradaki ortamını oluşturup bakalım nereye metastaz yapacak diye mi bakıyoruz?
04:59Mesela hangi koşullar altında ne olursa nereye metastaz yapıyor?
05:02Ne olursa nasıl bir gelişim gösteriyor?
05:05Bu mudur anlamaya çalıştığımız şey?
05:07Aslında evet onu da anlamaya çalışıyoruz.
05:09Farklı şeyleri aslında anlamaya çalışıyoruz aynı anda.
05:12Birinci tümör ortamı dediğimiz yani tümörün ortaya çıktığı organdaki değişimleri de anlamaya çalışıyoruz.
05:18Bunun üzerine hem akciğer kanseri meme kanseri gibi farklı projelerimiz var.
05:23Çünkü tümör hücrelerinin ortaya çıktığı ortamda kendilerine oluşturdukları bir niş ortam var.
05:31Buna da tümör mikro ortamı deniyor ve bu organın geri kalanından da çok farklı.
05:36Birçok değişim gerçekleşiyor hücrelerin dışındaki yapı taşlarında diyeyim.
05:43Çok daha sert bir ortam haline geliyor.
05:45Farklı farklı mekanik özelliklerde değişimler gözleniyor.
05:49Ve dokuların yani hücre dışı kısmını oluşturan hücre dışı matriz dediğimiz bileşenlerin içeriği de daha hücreyi uyarıcı ve daha çok bölünmesini tetikleyici bir hale geliyor.
06:02Biz de aslında birincili ortamdan başlayacak olursak önce bu değişimleri de modelliyoruz.
06:08Mesela bir hücreyi aldığımızda mekanik değişimlere nasıl tepki verdiğini yine biomalzeme mühendisliği ile hücre biyolojisini birleştirerek,
06:18ki doku mühendisliği aslında biraz da bu iki alanın kesişiminden oluşuyor, modelliyoruz ve onun bütün biyolojik sürecini anlamaya çalışıyoruz.
06:28Mekanik özelliklere ya da işte o biyokimyasal içeriğe ve o içerikteki değişime nasıl tepki veriyor bu hücreler birincili ortamlarında.
06:37Daha sonra sizin de bahsettiğiniz projemize gelecek olursak oradaki amacımızsa başka bir organa gittiğinde.
06:44Hücreler birincili ortamdan çıkıyorlar, önce dolaşıma giriyorlar.
06:49Dolaşımdan sonra kendilerine uygun bir toprak arıyorlar.
06:53Hatta bu işte toprak hipotezi de çok kanserde tartışılan konuşulan bir hipotezdir.
06:59Uygun toprak buldu mu yerleşir kanser hücresi bir hipotezi.
07:03Burada da metastaz öncesinin niş oluşumundan bahsedilir.
07:06Çeşitli biyolojik faktörlerin buna elverişli bir ortam sağlamasının gerekliliği konuşulur.
07:11Ama tamamen konsensusa varılmış bir konuda değil henüz.
07:15Fakat bildiğimiz şu, metastaz yapılan ortamda kanser hücresinin çok büyük değişimler geçirdiği.
07:22Çünkü birincili ortamdan çok daha farklı bir ortama giriyor.
07:26Aslında...
07:27Habitatı değişiyor yani.
07:28Habitatı değişiyor.
07:29Birincisi artık komüniti değil.
07:31Yani bir komünite halinde değil.
07:33Orada belki tek gitti ya da birkaç kişi gittiler öncü olarak.
07:37Ve yepyeni bir aslında komünite ile iletişim kuracaklar orada.
07:41Mesela yepyeni bir organda o organa ait hücrelerin etkileşimi ve bir düzeni söz konusu.
07:46Ve oraya gittiklerinde aslında kendilerine yaşam ortamı kurmak zorundalar.
07:51Ve burada işin bağışıklık hücresi boyutu var.
07:54O organı koruyan yabancının girişine izin vermek istemeyecek.
07:59Onlarla mücadele edecek bir survival durumu var yani orada.
08:03Kesinlikle.
08:04Yani bir nevi bir göç durumu.
08:07Ve yepyeni bir yere göçmüş bir komünitenin bireyleri gibi düşünebiliriz.
08:12Bunu böyle metaforize edebiliriz.
08:15Ama bildiğimiz şey şu, orada kendilerine elverişli bir ortam sağlıyorlar.
08:19Ve yeni bir komünite oluşturuyorlar.
08:21Fakat bu oluşturdukları yeni tümör birinci tümörden çok farklı.
08:26Birçok anlamda çok farklı.
08:28Etraflarıyla kurdukları yani o gittikleri organdaki hücrelerle kurdukları etkileşim bağlamında edindikleri bazı güçler ve moleküler programlar var.
08:37Ve bu da onların bu yeni organda yerleşmesini elverişli kılıyor.
08:41Dolayısıyla moleküler ayak izlerine baktığımızda biz bu farklı tümörlerin yani aynı hastanın aynı tümörünün
08:48mesela meme kanserini de ele alabiliriz.
08:50Akçayel kanserini de ele alabiliriz.
08:52Metastatik birçok kanseri ele alabiliriz.
08:54Birinci tümörünü örneğin gen taraması yapabiliriz.
09:00Mutasyonlarına bakabiliriz.
09:02Ya da transkriptomik profil dediğimiz yani orada üretilen bütün genlerin aktif okunan genlerin listesini çıkardığımızda
09:12birinci tümör ve metastatik tümörlerde çok büyük farklılıklar var.
09:15Aslında bu iki tümör aynı tümör gibi değil.
09:18Dolayısıyla biz dokumentisini burada şu şekilde kullanmak istiyoruz.
09:21Biz diğer ortamı modelleyebiliyoruz sağlıklı olarak.
09:25Ve bakıyorsunuz orada ne oluyor.
09:28Evet bir tümör cihazı bu yeni ortama gittiğinde bu yerleşme mekanizması nedir?
09:32Diğer hücrelerle etkileşim nedir?
09:34Ve hücre dışı matriz olarak bu diğer yeni organın hücre dışı matrizinin özgün özelliklerine nasıl tepkiler veriyor?
09:41Ve nasıl mekanizmalarla orada yerleşebiliyor ki biz ona nasıl tedavilerle yenebilelim?
09:48Peki burada şunu soracağım.
09:50Şimdi birazcık şuraya geleyim.
09:52Çok acayip bu söylediğiniz bir de son beş yılda özellikle hız kazandığını bu şeyi.
09:56Dolayısıyla aslında bu kanserle mücadele anlamında ciddi bir yol kat etmek anlamına geliyor.
10:02Yani yavaş yavaş herhalde dünyada da bu çalışma sizin Kolombiya'da bir postdok yani doktoratör çalışmanız var.
10:09Gerçekten yakın mıyız hakikaten bunun çözmeye anlamaya?
10:14Şöyle anlayabilecek platformları oluşturmuş durumdayız.
10:19Ve aslında bahsettiğim gibi kökücü teknolojilerindeki paradigması çıraşı dokumentisinin çok büyük işine yaradığı gibi
10:28aynı zamanda çoklu omik yani biyolojinin veri bilimi kısmındaki müthiş teknolojiler de...
10:36Yapay zeka Google'ın projesi var.
10:38Yapay zekaya da tabii ki gidiyor bu yol.
10:42Ama aslında hücrelerin dediğim gibi yani aktif gen üretiminin dökülmesi,
10:48transkriptomik olarak bütün protein üretiminin dökülmesi...
10:52Google'ın projesi dediğim gibi proteinlerin birleşimi var.
10:55Bunların tek hücre seviyesinde yapılabilmesi.
10:58Mesela aldığınız bir doku oluşturduğunuzda içinde yüz binlerce hücre var.
11:02Bu hücrelerin her birinin ürettiği her birgini, her bir proteini ve her birinin DNA profilini çıkarabildiğiniz bir teknoloji söz konusu.
11:09Ve oluşturulan veri çok büyük bir veri.
11:12Dolayısıyla bu verinin yorumlanmasında ve modellenmesinde, bu sefer yazılım modellenmesinde inanılmaz gelişmeler oldu.
11:21Tabii yapay zeka da burada çok önemli bir yerde duruyor şu anlamda.
11:25Biz bu modelleri oluşturduk ve bu büyük verileri ürettik ve daha sonra yapay zeka öğrenmesiyle bir şeyleri tahmin edebilir bir yere gelebilir miyiz?
11:35Bu da işin çok önemli bir parçası.
11:38Fakat biz metastitik süreçleri modellemede bütün bu aslında farklı alanların bir araya gelmesi,
11:44yani doku mühendisliğinde, bioinformatikte, kök hücrede bütün bunların bir araya gelmesiyle şu an güçlü bir yere geldik.
11:52Ve aslında bunların artık kişiye özgü ilaç taramalarıyla gidebileceği yer çok gerçekten umut, vaat edebilir.
12:02Peki şunu soracağım.
12:03Hemen yine bununla bağlantılı olduğu için araya girdim.
12:06Hep böyle bu tür çalışmaları okuyoruz.
12:10Bana öyle geliyor ya da belki beni düzeltin diye de soruyorum.
12:14Birazcık şeytanın avukatlığını yaparak.
12:16Fakat pratiğe geçmesinde hep bir bekleme halindeyiz.
12:20Şimdi sizle konuşunca o kadar insan bu işle ilgili umutlu hale geliyor ki yani.
12:25Çünkü artık oraya gidiyor.
12:27Oradaki davranışını anlamaya çalışıyoruz.
12:29Bunun için yol haritaları bunu siz yapıyorsunuz.
12:31Dünyanın kim bilir nerelerinde bu çalışmalar devam ediyor.
12:33Bu bilgi çok hızlı bir şekilde birleşiyor.
12:35Pratiğe dökülmesinde bir takım engellerle mi?
12:39Engel derken hani doğanın kendisine ait bir takım sorunlarla mı karşılaşıyoruz?
12:45Şöyle yani işin tabii medikal regülasyon kısmı çok mühim ama en azından bizim çalıştığımız alan pre klinik dediğimiz klinik öncesi çalışmalar oldukları için.
12:57Mesela klinikte hali hazırda kullanılabilen şeylerle güçlendirilebilirler.
13:02Buna çok somut bir örnek verebilirim.
13:04Mesela kanserde en büyük dert metastas.
13:07Çünkü erken evre tedavilerde ciddi başarılar söz konusu.
13:10Fakat metastatik hastalarda gerçekten çok düşük bir tedavi oranına sahibiz.
13:15Fakat biz aslında yeni bir tedavi ya da yeni bir ilaç üretsek dediğiniz gibi bunun kliniğe yansıması çok uzun yıllar her zaman.
13:23Fakat bizim iddiamız böyle bir şey değil.
13:26Biz sizin mini bir modelinizi yapmak istiyoruz diyelim.
13:29Benim Kolombiya'daki postdoc çalışmam da bunun üzerineydi.
13:32Bir çip yaptık orada mesela.
13:35Bu çip farklı bölmelerden oluşuyor.
13:38Ve her bir bölmede 3 boyutlu dokumendisliği ile yapılmış sağlıklı bir organ modeli var.
13:43Ve bu organlar birbirlerine alttan bir kanalla bağlılar.
13:48Ve kanalla bölme arasında da damar hücreleri var.
13:51Yani aslında mini bir böyle bir cep telefonu büyüttüğünde bir minik hasta modeli diyeyim.
13:55Çip üstü metastaz modeli.
13:57İnanılmaz bir şey anlatıyorsunuz şu anda.
14:00Bu kanallara mesela siz hastaya özgü bir hücre, hücreleri veriyorsunuz.
14:06Ve hangi bölmeye gidecek.
14:08Ve gittiğinde nasıl bir değişim geçirecek.
14:10Ve bunun üzerine o değişimleri anlayıp, o değişimlere göre mesela...
14:17Oradaki habitatı bozmak yani.
14:20Evet.
14:21Onun yaşayamayacağı hale getirmek değil mi?
14:23Evet.
14:24Yani birinci tünörün tedavisinde kullanılandan daha farklı bir stratejiyle.
14:28Belki bir kombinasyon tedavisiyle.
14:31Belki eski nesil, yeni nesil veya bunların farklı evrelerde kullanımıyla.
14:36Daha etkin bir tedavi düşünülebilir miyi deneyebiliyorsunuz.
14:39Ve bunu kişiye özgü hücrelerle yapabiliyorsunuz.
14:42Bahsettiğim ki o hücre teknolojisiyle artık...
14:45Tabii bunlar hala meşakkatli şeyler ama imkansız değil.
14:48Aktif yapılan şeyler.
14:50Mesela bir hastadan küçük bir deri örneği aldınız.
14:53Hastanın akciğer modelini yaptınız.
14:55Kemik modelini yaptınız.
14:56Beyin modelini yaptınız.
14:57Bunların hepsini birleştirdiniz.
14:59Ve kanser hücrelerini dolaştırdınız.
15:01Nereye gittiğine baktınız.
15:02Gittikten sonra geçirdiği bütün değişimleri çıkardınız.
15:07Ve sonra...
15:08Pratikte var mı bu?
15:09Evet, evet.
15:10Yani preklinik çalışmalarda.
15:11Preklinik ama yani şunu demek istiyorum.
15:13Yani herhalde hala denek bazında çalışılan.
15:15Tabii.
15:16Yani işte kendisi gönüllü olan vesaire insanlarla proje.
15:19Ama belki bir vadede bu şeye geçecek.
15:22Evet, tam olarak onu demek istiyorum.
15:24Yani bu platformlar artık gitgide güçleniyor.
15:27Ve bunlar hızlandıkça, daha uygun hale geldikçe klinik pratikleri destekleyici olabilir.
15:36Mesela bir hastanın böyle küçük bir modelinde siz belli bir ilaca cevap vermediğini
15:41ya da metastitik evrada cevap vermediğini eğer görebilirsiniz.
15:44Neyin cevap verdiğine dair?
15:46Yine onaylı ve klinikte kullanılabilen ilaçlar arasından bile daha iyi tercihler yapılabilir.
15:53Daha doğru zamanlaması yapılabilir.
15:55Daha doğru dozlaması yapılabilir.
15:57Yani kişi özgü hale getirilebilir.
15:59Yani bu anlamda aslında çok büyük bir klinikte kullanım için bariyer yok.
16:03Çünkü zaten destekleyici bir yerde duruyor.
16:05Dışarıda bakıyorsun, evet.
16:06Ama sadece bununla da kalmıyor.
16:08İleriye yönlük düşünüldüğünde yeni ilaçların bulunması için de bize aslında birçok şey veriyor.
16:13Çünkü bu...
16:14Gözlemlemek açısından da olup da bitmiyor.
16:16Yani hem temel bilim soruları sorabiliyoruz.
16:18Yeni ilaçların, yeni biyo belirteçlerin bulunmasına olanak sağlayan bir platform olabiliyor.
16:24Hem de ilaçların, var olan ilaçların taranarak en verimli tedavi hangisi ama onunla ilgili daha iyi yol alınmasını sağlayabiliyor.
16:34Şimdi birazcık sizin genel alanınıza girip özel alanınızdan çıkacağım.
16:38Peki bu doku meselesini yani doku mühendisliği meselesini organ üretme seviyesine getirebilir miyiz?
16:45Bu en sık sorulan sorulardan biridir muhtemelen ama sormuş olmak isterim.
16:49Çünkü hani orada da hızla bir yol alınıyor.
16:52Şimdiye kadar organ naklini biliyorduk ama bambaşka bir seviyede işte yapay et üretimini biliyoruz.
16:59Muhtemelen benzer teknolojiler kullanılıyor.
17:03Yurt dışında artık satışlarda hatta Türkiye'de de var.
17:06Dolayısıyla biz bunu daha geliştirip işte bir kara ciğer yapıverelim, bir pankreas yapıverelim diyebilecek miyiz?
17:14Öyle bir ışık gözüküyor mu orada?
17:16Çok güzel bir soru sordunuz.
17:18Aslında biyolojide baktığımızda 20. yüzyılda böyle gelişimine ölçek küçükten sürekli büyüye doğru gitti.
17:25Yani önce işte DNA'nın keşfi sonrasında daha çok işte proteinler üzerine yapılan çalışmalar hep o moleküler engineering dediğimiz yani molekül mühendisliği seviyesindeydi.
17:36Daha sonraki dönemde mesela ben ortaokul lisedeyken doku mühendisliği bir şeyin diye bir şeyin adı yoktu.
17:44Yani benim için yoktu.
17:46Anladım şimdi de organ mühendisliği.
17:48Ona geleceğim.
17:49Hücre mühendisliği vardı.
17:50Hücreleri tek hücre seviyesinde manipüle etmek dertti.
17:54Daha sonra doku mühendisliği çıktı.
17:5690'larda şimdi doku mühendisliği çok büyük ve bir son 10 yıldır zaten organ mühendisliği terimi ortaya atılmaya başlandı.
18:04Hala doku mühendisliğinin altında geçiyor ya da doku mühendisliği daha çatı bir terim gibi duruyor ama iş aslında ölçek olarak evriliyor.
18:11Bu nedenle aslında çok güzel bir soru sordunuz.
18:14Çünkü parçalar birleşiyor ve farklı alanlardaki gelişmeler aslında buna olanak sağlıyor.
18:20Hem biyoloji alanındaki gelişmelerin yanı sıra biofabrikasyon dediğimiz nanoteknoloji, biyoteknoloji bütün bu alanlarda çok hakikaten bu alanı organ mühendisliğine giden yolu açacak gelişmeler yaşanıyor ki
18:34herkes güçlerini birleştirdiğinde bu mümkün olacak.
18:37Organ mühendisliğini dediğimizde aslında en büyük problemlerden bir tanesi doğada yani insan vücudunda bulduğumuz detayları fabrike edebilmekte, üretebilmekte.
18:52Ve bugün birçok teknoloji var bildiğiniz gibi 3 boyutlu yazıcı teknolojilerinde inanılmaz bir çözünürlüğe gelmiş durumdayız.
19:00Yani mikron seviyesinde çözünürlüğe gelmiş durumdayız.
19:03Bio yazıcılar düşünüldüğünde yani mesela aktif hücreyi basabilen yazıcılardaysa hani tek hücre seviyesinde basım yapabilecek çözünürlüğe gelmiş cihazlar geliştirildi.
19:13Dolayısıyla artık bunun yanı sıra nanoteknolojideki nanofabrikasyon alanında nano boyutta featureler yani detaylar söz konusu.
19:23Şimdi bunları biyomalzeme ve dokumentisiyle hayal ederek düşündüğünüzde inanılmaz iyi çözünürlüklü hücrelerin ve biyomalzemelerin birlikte basılabildiği ve farklı tipte hücrelerin basılabildiği bir teknoloji de var.
19:38Şimdi bunlar bir araya geldiğinde biz artık yani organı basabilir hale yavaş yavaş geliyoruz yani küçük küçük geldik.
19:48Farklı problemler var işte doğru vaskülerizasyonu sağlamak, entegrasyon, işte kişiye özgü hücrelerin kullanımının önünün açılması.
19:58Mesela ilk hani en tırnak içerisinde basit olduğu için çalışılan organlar neler merak ettim.
20:04Yani şöyle bir şey var da şu çok kompleks dolayısıyla şu daha basit bir organ onun üzerinden mesela karaciğer çok faaliyetli zor iştirir de ne bileyim başkası daha basit olabilir.
20:15Aslında mesela en çalışılan alanlar dediğim gibi daha ziyade kemik ve kıkırdak gibi mesela kıkırdak da ilginç bir şey paradoksa sahip aslında en basit doku diye geçer ama bir türlü çözülememiş bir problemdir.
20:32Yani onu bile yani tam anlamıyla yapmak çok büyük bir mesele çünkü hücre dişi matrisi daha basit yani daha az içerikli.
20:41Tek bir hücre tipi var ve çok da hücre yoğunluğu yüksek bir organ değil ama ona rağmen doku değil ama ona rağmen ciddi zorlanılan bir alan.
20:52Fakat bu yeni yani yeni nesil teknolojilerde aslında insanlar çalışmalarda zor organları modellemek istiyorlar.
21:00Çünkü aslında bu bahsettiğim yüksek çözünürlükle biyoyazım, biyofabrikasyon teknikleri bizde mesela işte böbrekte gördüğümüz o özellikli yapıları mesela yapabilme imkanı veriyor.
21:14Karaciğerde veya bağırsan işte kıvrımlarını modelleyip içlerine bağırsak epteli hücrelere koyup bu anatomik gerçekçiliğin hücrelere sağladığı avantajları biyolojik avantajlarını falan döküyor insanlar araştırmalarda.
21:32Yani aslında biraz alan bir perspektiften de şekli doğru yakalamaya çalışıyor. Bir perspektiften doğru hücre işlevselliği bir perspektiften doğru biyolojik biyomalzeme açısından doğru ortamın yaratılması bir yerde de doğru formu yakalamak doğru tasarımı yakalamak.
21:53Yani tasarım açısından da şu an hani çok güçlü bir yerde. Şimdi bunlar hepsi bir araya geldiğinde bir potansiyel tabi ama daha her şeyin çok başındayız.
22:03Hep böyle söylüyoruz hocam.
22:05Maalesef öyle ama öyle gerçekten.
22:08Burada çünkü bir sürü konu konuşuyoruz işte ne bileyim kuantum teknolojisi konuştuk işte yapay zeka hep böyle çok başındayız ve ya o baş ne zaman geçecek demedim.
22:18Çok haklısınız ama tabi insan sağlığı söz konusu olduğu için her zaman çok temkinli konuşmak temkinli davranmak gerekir.
22:25Mesela şu şöyle küçük bir küp boyutunda mesela tamamen kalbin anatomisinde kalp fıkası ve damar hücreleriyle birlikte basılmış bir mesela kalp modeli var ve atıyor ve birçok pompalama işlevini de yapıyor ama küçük.
22:43Ve hani biz bunu mesela büyük de basarız yine aynı şekilde düzgün çalışır diyebildiğimiz bir noktada değiliz.
22:50Yani şu an o ölçeyi yükseltmek ciddi bir sıkıntı.
22:56Ya aklıma böyle acayip şeyler geliyor size anlattıkça.
22:59Bir süre sonra mesela işte kalbi yapacağız işte filan hani basacağız yani ama şey diye konuşuyoruz mesela orada bastırma falan diye işte.
23:08Yani şey diyorlar ki Çin malı filan diyorlar ya mesela Çin malı kalp taktırma filan diye işte bilimlemeler de basılmış olsun filan diye matbaa gibi bir süre sonra.
23:17Yani ne bileyim 20 yıl sonra filan bunu böyle konuştuğumuzu düşünsenize.
23:21Bunlar gerçekten artık bilim kurgu bile diyemeyiz artık yani kurguyu geçmiş durumda.
23:26Yani teknolojilerin hakikaten kavşandayız ve bu teknolojiler bir arada güçlerini fark etmiş durumdalar.
23:34Yani bunlar yapılacak bu organların basımı gerçekleşecek doğru bir ara aktörlerde doğru şekilde ortaya çıktıklarında.
23:43Ne kadar yakın süre sormayacağım şeyi soracağım.
23:47Yani vücudun ne kadarını yani mesela beyin herhalde burada bir istisna olarak duruyordur.
23:55Her zaman olduğu gibi ama onun dışında benim aklıma yani sizin anlattıklarınızdan gelen hemen hemen neredeyse her şey herhalde.
24:02Yani evet.
24:04O komplekste de başka bir şey var mıdır?
24:06Biraz pankreas karışık ben de biliyorum onu.
24:09Hepsi birbirinden karışık yani bahsettiğim gibi en basit doku dediğimiz doku bile bizi çok şaşırtacak şekilde.
24:15Doğru kıkırdak dediniz mesela.
24:17Kıkırdak kıkırdağı bile tam anlamıyla yapamıyoruz.
24:19Yani ama ileriye yönelik yani yapılabilir olduğunu ben düşünüyorum.
24:26En azından bazı hastalıklarda bazı fonksiyonların desteklenmesinde ya da mesela ya beyin için bile tabii ki bütün bir beyni yeniden koymak gibi değil.
24:37Fakat...
24:38Hasar görmüş, zarar görmüş kısmı var.
24:40Genetik bir hastalığı düşündüğünüzde mesela işte o dopaminerjik sinir rujlarını kaybetmiş bir hastaya mesela dopaminerjik aktif nöronlar içeren bir beyin peçih yaması gibi bir şey.
24:54Ya da beyin hidrojeli enjekte edilmesi yani bunlar konuşuluyor.
24:58Hayvan deneyleri yapılıyor.
25:00Değerlendiriliyor yani beyin için bile böyle bir doku takviyesi konuşulan bir şey.
25:06Yani canlı doku takviyesi ki bahsettiğim gibi yine kişinin kendi kök hücresini oluşturup kendi kök hücresinden kendi beyin hücresini oluşturup bunları üç boyutlu modellerle bir araya getirip...
25:18İnanılmaz ya.
25:20Genetik süreci yavaşlatabilecek vesaire gibi şeyler düşünülüyor, konuşuluyor, yapılıyor.
25:25Yani ben hiçbir bölümde bu kadar şaşırmamıştım.
25:30Yani şeyde fizik konuşurken falan da orada da ileri fizik konuşuyorduk tabii.
25:35Şeydi yani şaşırmıştım ama bu çok acayip.
25:38Çünkü 2000'lerin başında National Geographic'te herhalde bir dergide bir makale okuduğumu hatırlıyorum.
25:42National Geographic olması lazım.
25:451000 yıl önceki atıyorum ama tarihi.
25:48600 yıl önceki olsun ama epey eski tıp aletleriyle bugünün aletlerinin benzerliğini anlatıyordu.
25:56Neşterin vesairenin ne kadar benzediğini.
25:59Gerçekten de çok benziyordu ve çok şaşırtıcıydı.
26:02Bir takım aletler bulmuşlar.
26:03Ve şey diye düşündüğümü hatırlıyorum.
26:05Bu hep böyle mi yani?
26:06Bir neşterle devam edecek miyiz hayatımıza derken.
26:09Şimdi organ basmaktan falan bahsediyoruz.
26:11Ve bunun öngörülebilir olduğunu yani orada ışığın olduğunu söylüyorsunuz.
26:15Bu çok enteresan sahiden.
26:17Yani yine de söylediğim şey tabii çok imsar ve belki de hırslı denebilecek bir şey.
26:25Ama yani bugün hakikaten asıl problem aslında basmak değil de bastığımız hücrelerin ve malzemelerin
26:36bütünlüklü olarak bir organ işlemini gerçekleştirmesi.
26:39En büyük problem o bütünlük meselesi.
26:41Yani birebir aynısını yapmak mümkün olacaktır teknolojik olarak.
26:47Ama onların biz beraber bir pankreasız demesi ve o iletişimi kurması.
26:54Tam gestalt vardır psikolojide.
26:56The whole is more than some of its parts.
26:58Yani bütün parçaların birleşiminden daha fazladırın birebir de aslında söylediğiniz şey karşılığı.
27:04Yani her parçayı aynı bile yapsanız bütün acaba o çıkacak mı?
27:08Kesinlikle olay bundan ibaret.
27:10Yani o bütünlüğün sağlanabilmesi.
27:12O kolektif davranışın ve organ fonksiyonuna giden o kolektif davranışın elde edilebilmesi.
27:19Aslında en büyük bence engel bu.
27:21Birleştirmekte sıkıntı yaşayacağımızı düşünmüyorum.
27:25Son olarak son sorum şu olsun.
27:27Siz bu alana nasıl merak sardınız?
27:30Ve hani izleyenler arasında genç arkadaşlarımız da olabilir.
27:33Onlara nasıl bir yol haritası çizmelerini tavsiye edersiniz?
27:38Ben aslında çok o zamanlar üniversite sınavına hazırlanırken
27:44hep böyle bilgisayar mühendisliği elektronik mühendisliği buralarda gidip geliniyordu.
27:48Ben de aslında çok da üzerine düşünmeden böyle bir yola girerim diye düşünmüştüm.
27:53Yani mühendis olmak istediğimi kesinlikle biliyordum.
27:57Bu da biraz hani ülkemizin her zaman mühendis ol kızım evladım söyleminden de kaynaklanıyor.
28:06Fakat sonra biyolojiye inanılmaz bir ilgim olduğunu fark ettim.
28:10Lise sonu civarlarında da biyomühendislik diye bir alanın olduğunu fark ettim.
28:14Biraz da şanslıydım çünkü Türkiye'de ilk lisans programları
28:18tam ben üniversiteye girmemden hemen önce açılmaya başlamıştım.
28:21Mesela ben koç kimya büroji mühendisliği mezunuyum.
28:242003'te açıldı bu bölüm ben 2004'te girdim.
28:27Tam da böyle zamanında yakaladım gibi oldu.
28:30Çok sevdiğim için biyolojiyi de ve yani mühendislik bakış açısını da
28:35ikisinin birleşimi beni çok heyecanlandırdı öyle devam etti.
28:39Sonra üniversite sonunda doku mühendisliği ilk defa terim olarak duydum.
28:45Doku mühendisliğini o zamanlar Türkiye'de çok fazla bunun üzerine araştırma yapabilecek imkan yoktu.
28:52O nedenle yurt dışına gittim yüksek stans doktora eğitimim için.
28:57Sonra da Amerika'da postdoc yaptım.
28:59Fakat şimdi mesela öyle değil.
29:01Şimdi gerçekten bu konuda çalışan birçok hocamız var.
29:05Sizin bir laboratuvarınız var çalıştığınız.
29:07Evet. Koç Üniversitesi Translasyonel Tıp Araştırma Merkezi'nde benim laboratuvarım var.
29:12Hakikaten birçok üniversitemizde bunun lisans, yüksek stans doktora
29:17seviyelerinde eğitimi artık var ve araştırmalar gitgide yayılıyor, genişliyor.
29:24Benim de yani gençlere tavsiyem hakikaten bu alanlara ilgileri varsa
29:29çok küçük yaşlardan beri bile aslında araştırmalarla ilgili bir şeylere dahil olabilirler.
29:37Lise, yaz programları var.
29:39Üniversitelere gidebilirler yapılan araştırmaları görmek için.
29:42Özellikle üniversitede okuyan öğrencilerin staj imkanları elde etmeleri çok önemli.
29:49Yaz stajlarıyla, farklı araştırma alanlarıyla ilgili bilgi sahibi olmaları, tecrübe sahibi olmaları.
29:55Onlara hem yüksek stans doktora yapmak isterlerse hem mesela biyoteknoloji alanında
30:01iş hayatına bile atılmak isterlerse büyük avantaj sağlayacaktır.
30:05Ağzınıza sağlık.
30:06Tavsiyem bu şekilde.
30:07Çok teşekkür ederim.
30:08İyi ki geldiniz.
30:09Gerçekten dediğim gibi en çok şaşırdığım program bu olabilir.
30:13Çok teşekkür ederiz Ece Hoca.
30:15Ben teşekkür ederim.
30:16Eray Bey benim için çok yükseldi.
30:18Efendim bugün Ece Hoca ile dediğim gibi gerçekten beni çok şaşırtan şeyleri konuştuk.
30:23İnanamıyor insan.
30:24Şu başlangıcında olduğumuz yeri bir geçebilsek ki herhalde geçiyoruz.
30:29Çok değişik şeyler göreceğiz.
30:31Hayatın, teknolojinin, sağlığın her alanında.
30:34Bir sonraki bölümde görüşmek üzere.
30:36Kalın sağlıcakla.
30:38Hoşçakalın.